АДРЫАНАПОЛЬСКАЯ БІТВА

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Бітва пад Адрыанаполем – адна  з найвялікіх бітваў у еўрапейскай гісторыі.  Адбылася паміж  готамі і рымлянамі падчас рымска-гоцкай вайны 377-382 гг.  і скончылася поўнай паразай рымлян.

Да  апошняга моманту, бокі  вялі перамовы пра мірнае рашэнне канфлікту,  але распачаты  без  загаду  напад рымскай конніцы на правым флангу, прывёў  да таго,  што бітва пачалася вельмі не своечасова для рымлян. Справа ў тым,  што  яны  яшчэ не скончылі баявую  пабудову.  Конніца  правага  флангу, хутка пачаўшы  бітву, таксама хутка была  і пабіта і пачала бязладны адступ. Пасеяўшы паніку сярод сваіх жа пяхотнікаў, конніца пакінула поле бою, пакінуўшы легіёны  без падтрымкі.  У іншых месцах рымляне сталі адціскаць готаў . Вырашальным  стала  раптоўнае з'яўленне на поле  бітвы конніцы гоцкіх правадыроў  Алатэя  і  Сапрака,  якія абрынуліся на рымлян і атачылі  іх. Неўзабаве,  па адных  дадзеных  загінуў,  а  па іншых  бег з поля бою, імператар  Валент.  Арганізаваны супраціў рымлян практычна спыніўся.

Зыход бітвы прывёў да змены балансу сіл у карысць германскіх народаў  і паскорыў распад  Рымскай дзяржавы.

Гэта  параза назаўжды  змяніла рымскае войска, не  пакінуўшы  ад яго славы і следу. З  гэтага часу  Імперыя перайшла ў глухую  абарону, звяртаючыся  да дапамогі  наёмных варварскіх  войскаў.

БІТВА ПРЫ ВЕРОНЕ (403)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Бітва пры Вероне (402 ці 403 год) - бітва ў перадгор'ях Цэнтральных Альп на поўначы Італіі паміж войскам Заходняй Рымскай імперыі і готамі.

Бітва адбылася падчас першага ўварвання гоцкіх плямёнаў пад началам правадыра Аларыха ў Італію. Рымскае войска пад камандаваннем Стыліхона ў кровапралітнай бітве пры Палленцыі  у красавіку 402 года захапіла абоз готаў  і сям'ю  Аларыха,  пасля чаго готы былі змушаны скласці мірную дамову з імперыяй.  Аднак,  улетку таго ж года  ці ў наступным годзе адбылася бітва пад Веронай, у якой рымлянам  атрымалася загнаць  готаў  ў горы і прымусіць  іх да сыходу з Італіі.

Перадгісторыя

Акалічнасці, папярэднія бітве пры Вероне, выкладзены ў артыкуле “Бітва пры Палленцыі”. Гоцкія плямёны пад правадырствам правадыра Аларыха паўсталі супраць  Рымскай імперыі ў 395 годзе, выступіўшы на арэне гісторыі  як адзіная сіла, пазней атрымаўшая ў гісторыкаў назву везеготы.  У лістападзе 401 годa везеготы рушылі паходам у Італію з балканскіх правінцый Ілірыка.

Войска Заходне-Рымскай імперыі тым часам была залучана ў падаўленні  выступаў  варвараў на верхнім Дунаі. Пракраўшыся без адмысловага супраціву ў Італію ў раёне Юлійскіх Альп (горны хрыбет на мяжы Італіі і Славеніі),  готы разграмілі імперскія войскі на рацэ Цімава  (Timavus),  затым аблажылі Медзіёланум  (суч. Мілан),  сталіцу Заходняй імперыі,  у якой знаходзіўся імператар Ганорый. Камандуючы войскамі Заходняй Рымскай імперыі Стыліхон з войскам перайшоў праз Альпы ў Італію і напачатку сакавіка 402 года адагнаў Аларыха ад Медзіёланума. Готы пайшлі ўздоўж левага берага  По на захад, дасягнуўшы перадгор'яў Заходніх Альп. Пасля няўдалай спробы захопу горада  Гасто (суч. італ. Асці) готы адышлі ўгару па рацэ Танаро і спыніліся ў мястэчку Палленцыя,  дзе іх 6 красавіка  402 года раптам атакаваў Стыліхон.

У бітве пры Палленцыі  Аларых страціў абоз, рымляне захапілі яго сям'ю  і вызвалілі рымскіх палонных.  Аднак готы не былі разгромлены, яны адступілі на поўдзень, атуліўшыся ў  горных раёнах  Аппенін. Стыліхону атрымалася скласці дамову з  Аларыхам, умовы якой засталіся невядомыя.  Рымскі паэт Клаўдзій Клаўдзіян, асноўная крыніца па першым паходзе Аларыха ў Італію (401-403 гг.),  вінаваціць у зрыве дамовы  Аларыха, у выніку чаго пад Веронай адбылася чарговая бітва. Па словах Клаўдзіяна менавіта гэта бітва адыграла вырашальную ролю ў выгнанні готаў  з Італіі.

Бітва

Адзінай крыніцай па бітве пад Веронай з'яўляецца панегірык прыдворнага рымскага паэта Клаўдзія Клаўдзіяна  "Ў гонар VI консульства Ганорыя" (De VI consulatu Honorii),  напісанага  ў 404 годзе. Паэт не паказаў дату бітвы, таму гісторыкі, якія рэканструююць першы паход Аларыха ў Італію, падзяліліся ў меркаваннях паміж 402 і 403 годам.

Так  Х. Вальфрам мяркуе, што Аларых змяніў узгодненыя планы па вяртанню  ў Ілірык, чым справакаваў напад Стыліхона, які падвяргаўся пры імператарскім двары абвінавачванням у здрадзе і дапамаганні готам. Па меркаванню  Вальфрама  і  Менхен-Хельфена (Maenchen-Helfen)  бітва адбылася ўлетку 402 года. Бьюры  лічыць, што Аларых пасля Палленцыі  выдаліўся з Італіі, але ўлетку 403 года ўварваўся зноў і атакаваў Верону.

Усе апісанні бітвы зыходзяць з радкоў  Клаўдзіяна:

«Договор нарушен. Стилихон со всей готовностью оказался на месте конфликта, который случился вдали от Рима, и Падус разделял их [Рим и конфликт]... Стилихон расположил войска в каждом месте, даже где враг не ожидал их... Если утомлённые ряды солдат давали слабину, Стилихон бросал в бой союзных варваров, не беспокоясь об их потерях. Таким образом он хитроумно ослаблял свирепые племена с Дуная, сталкивая одно племя с другим... Аларих был бы схвачен и казнён, если бы поспешное усердие начальника аланов не расстроило тщательно задуманный Стилихоном план... Аларих однако пытался обнаружить неизвестный путь через горы в надежде, что с их скалистых вершин он обрушится внезапно на народы Реции и Галлии. Но воинская бдительность Стилихона положила конец намерениям Алариха... Потерпев неудачу в каждой попытке, устрашённый Аларих разбил лагерь на одном из холмов.»^[8]

Аларых апынуўся ў цяжкай сітуацыі. Па словах Клаўдзіяна ў яго лагеры паўстала эпідэмія, выкліканая сапсаванай на жары ежай, каням бракавала фуражу, паўстала закісанне сярод ваяроў, незадаволеных стратай здабычы і паланеннем іх дзяцей пры Палленцыі. Ад яго адкрыта дэзертыравалі цэлымі падраздзяленнямі. Тым не менш  Аларых больш не рызыкаваў уступіць у адкрыты бой з рымлянамі, каб вырвацца з пасткі.

Клаўдзіян  завяршае свой аповяд пра доблесць Стыліхона пад Веронай тым, што Аларых  бег ад рымлян.

Пасля бітвы

Готы з Аларыхам адступілі з Італіі і пасяліліся "ў краіне варвараў побач з Далмаціяй  і Панноніяй".  Па выпадку  перамогі  над Аларыхам імператар Ганорый у 403 годзе  ўладкаваў  трыумф  у Рыме,  які не бачыў падобнай імпрэзы каля ста гадоў.  Рэзідэнцыя  імператара пасля  аблогі  Медзіяланума  готамі адразу ж была перанесена  (у 402 годзе) у добра абароненую Равенну.

Няма звестак, як менавіта атрымалася Аларыху  выратавацца з асяроддзя пад  Веронай.  Гісторыкі мяркуюць, што Стыліхон у чарговы раз упусціў готаў, каб выкарыстоўваць іх ваенную  сілу для далучэння да Заходняй Рымскай імперыі балканскай правінцыі  Ілірык, якая адышла пры частцы  імперыі  да імператара Усходу.  Па словах Сазамена Аларыху  была, нават,  падаравана  добрая якасць рымскага вайскавода.

Сумесныя дзеянні Стыліхона і Аларыха па заваёве Ілірыка затрымаліся  нашэсцем  варвараў  Радагайса на Італію ў  405-406 гг. і захопам германцамі і ўзурпатарам Канстанцінам  Галіі ў 407 годзе. Пасля пакарання смерцю Стыліхона ў  408 годзе  Аларых  ва  2-і  раз павёў готаў  ў Італію.  Акалічнасці гэтага нашэсця выкладзены ў артыкуле Захоп Рыма готамі  (410 год).  Падчас другога паходу Аларыха готы захапілі і разрабавалі  Рым. Галоўны горад  магутнай імперыі  паў  ўпершыню за 8 стагоддзяў.

Нататкі

1.     Готские племена в конце 370-х годов разделились после переселения части из них за Дунай на территорию Мезии и Фракии. Термин везеготы возник в начале VI века для обозначения готских племён, осевших в 412 году на территории Галлии. В источниках V века эти племена утратили свои племенные названия и все именуются просто готами или визами (Visos).

2.     Совр. итал. Полленца в предгорьях западных Альп, на левом берегу Танаро, южного притока По.

3.     Панегирик Клавдиана De VI consulatu Honorii («В честь VI консульства Гонория», 201): «Ты тоже, Верона, немалый вклад внесла в победу Рима над готами; даже не Полленция и не стены вершащей возмездие Гасто совершили большее для спасения Италии.»

4.     В своей диссертации J. H. E. Crees («Claudian as an historical authority», Cambridge Historical Essays,1908 г.) дал обзор по различным датировкам года сражения. Историки пытались вычислить год по упоминанию Клавдианом солнечного затмения и трактовали декрет против дезертиров 403 года из кодекса Феодосия. По оценке Crees большинство авторов склонились к 403 году как году сражения под Вероной.

5.     Хервиг Вольфрам. Готы. От истоков до середины VI века / Перевод с немецкого Б. Миловидов, М. Щукин. — СПб.: Ювента, 2003. — ISBN 5-87399-142-1

6.     Maenchen-Helfen, Otto J. (1973). The World of the Huns: Studies in Their History and Culture. Ed. by Max Knight. Berkeley and Los Angeles: Univ. of California Press. ISBN 0-520-01596-7

7.     J. B. Bury, History of the Later Roman Empire, ch.5, § 1

8.     Клавдиан, De VI consulatu Honorii, 210—238

9.     Созомен, 9.4

10.                        Созомен (9.4) и Зосима (кн.5)

Спасылкі

• Вольфрам Х., Италийские войны Алариха : из книги Хервиг Вольфрам. Готы. От истоков до середины VI века / Перевод с немецкого Б. Миловидов, М. Щукин. — СПб.: Ювента, 2003. — 654 с. — (Историческая библиотека). — 2 000 экз. — ISBN 5-87399-142-1
• J. B. Bury History of the Later Roman Empire, ch.5, § 1
• Claudian, Panegyric on the Sixth Consulship of the Emperor Honorius (A.D. 404)

Крыніца  — «http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B8_%D0%92%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B5_(403)»

БІТВА ПРЫ ГВАДАЛЕЦЕ

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Бітва пры Гвадалеце (ісп. Batalla de Guadalete, араб. معركة سهل البرباطالبرباط‎‎) - бітва паміж вестготамі і арабамі і берберамі з войска Амейядаў.  Адбылася 19 ліпеня 711 г. Скончылася поўным разгромам войска вестготаў і паклала  пачатак мусульманскай заваёве Пірэнэйскага паўвострава.

Гісторыя

Мяркуецца, што напачатку бітвы загінулі кароль Родэрых і яго найблізкія набліжаныя. Смерцю вайскаводаў збольшага можна растлумачыць неарганізаваныя дзеянні войска вестготаў. Найболей важным фактарам стаў млявы супраціў арабам (ці нават яго адсутнасць) з боку абсалютнай большасці мясцовага - раманскага насельніцтва не толькі падчас бітвы, але і пасля яе.  Апошняе можна было растлумачыць тым,  што Рымская Іспанія была заваявана германцамі-вестготамі  ў  V веку (у 411-467 гг.)  Працэсы  кансалідацыі невялікай групы германскай ваеннай арыстакратыі,  якая ўзурпавала ўладу  ў краіне, і старадаўняй рымскай шляхты, не кажучы ўжо  пра шматлікае ібера-раманскае  сялянства, не былі да канца завершаны. Больш  таго, германцы казалі на іншай мове, а таксама доўгі час захоўвалі забарону на міжнацыянальныя шлюбы  і, больш  таго, вызнавалі хрысціянства арыанскага  толку, незразумелае  карэннаму раманскаму насельніцтву.  Даўнія рымскія забабоны адносна варвараў-германцаў,  негатыўныя асацыяцыі злучаныя з  іх нашэсцямі ў мінулым, адносная калянасць германцаў працягвалі выклікаць непрыманне з боку карэннага насельніцтва.  Арабы і берберы, якія прыйшлі з поўдня  (са старажытнай і добра вядомай правінцыі  Афрыкі),  успрымаліся рымлянамі не як акупанты, а хутчэй як вызваліцелі краіны  ад германскай няволі.  Таму толькі невялікая частка ваяроў вестготаў пазбегла згубы,  атуліўшыся ў крэпасці горада Эсіха (правінцыя Севілля).  Аднак,  неўзабаве мусульмане аблажылі  і ўзялі  горад. У 712 г. Муса ібн Нассейр,  намеснік  Амейядаў  у Афрыцы, высадзіўся на ўзбярэжжа  Іспаніі з войскам колькасцю каля 18 тысяч чалавек, і на працягу наступных пяці гадоў арабы захапілі вялікую частку Пірэнэйскага паўвострава,  паклаўшы пачатак мусульманскай Іспаніі  Аль-Андалус. Толькі  найстаражытныя жыхары самай паўночнай,  горнай часткі краіны - баскі - не скарыліся  і працягвалі барацьбу.  Характэрна,  што пасля бітвы пры Гваделаце мусульмане захапілі практычна ўвесь Пірэнэйскі паўвостраў усяго за  5 гадоў у той час як хрысціянскім сілам спатрэбіўся 781 год ( амаль 8 стагоддзяў)  каб адваяваць Іспанію падчас так званай Рэканкісты.

Апісанне  бітвы

Апісанне бітвы са складання арабскага гісторыка Ахмеда ібн Махамеда  аль-Маккары:

Наступствы

Бітва пры Гвадалеце паклала пачатак працягламу панаванню мусульман у Іспаніі. Заваяваныя тэрыторыі ўключыў у свой склад Арабскі халіфат з цэнтрам у Багдадзе. Па меры ісламізацыі рэгіёна, асабліва яго паўднёва-усходняй часткі і росту цэнтрабежных тэндэнцый у арабскай дзяржаве, тут утварыўся незалежны Кардоўскі эмірат з цэнтрам у г. Кардова, пасля распалы на шэраг дробных мусульманскіх эміратаў тайфа. Мусульманскае панаванне пакінула значныя сляды ў жыцці, побыце і культуры раманскіх народаў Іберыі.

Спасылкі

• Ахмед ибн Мохаммед аль-Маккари. История мусульманских династий в Испании См. в тексте главу «Битва при Гвадалете»

БІТВА НА КАТАЛАУНСКІХ ПАЛЯХ

Матэрыял з  Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Гуны ў бітве на Каталаунскіх палях. Малюнак

A.   De Neuville да "Папулярнай гісторыі Францыі"

Бітва на Каталаунскіх палях (пасля 20 чэрвеня 451 года ) - бітва ў Галіі, у якой  войскі Заходняй Рымскай імперыі пад  началам вайскавода Аэцыя ў звязе з войскам Тулузскага каралеўства вестготаў спынілі нашэсце кааліцыі варварскіх плямёнаў гунаў і германцаў пад кіраўніцтвам Атылы на Галію.

Бітва стала найбуйнай  і адной  з апошніх  у гісторыі Заходняй Рымскай імперыі перад яе распадам. Хоць бітва скончылася нерашуча, Атыла быў змушаны выдаліцца з Галіі.

Перадгісторыя

Гуны

Нашэсце гунаў на Еўропу пачалося ў 370-е гады, калі невядомыя да таго ў Еўропе качавыя плямёны з Азіі атакавалі германскія плямёны готаў  ў Паўночным Прычарнамор'і, адкрыўшы новы перыяд гісторыі - Вялікае перасяленне народаў. Частка готаў, пазней названых вестготамі, перасялілася ў межы Рымскай імперыі (Фракію і Мезію, тэрыторыя суч. Балгарыі),  другая частка (остготы) засталася пад валадарствам гунаў. У канцы IV стагоддзя гуны выйшлі да ніжняга Дуная, затым перайшлі яго і ў 420-х  гадах  пасяліліся ў Панноніі (вобласць да поўдня ад сярэдняга Дуная на стыку суч. Аўстрыі, Вугоршчыны і Сербіі).

У гэтыя гады гуны змешваюцца з германцамі, што выяўляецца ў германскіх імёнах у правадыроў гунаў і ў вызначанай змене іх ладу жыцця.  Узмацненне гунаў адбываецца пры правадыру Руа (Ругіле), але толькі пасля прыходу да ўлады ў 434 годзе  яго пляменніка Атылы гуны аб'ядналі большасць варварскіх плямёнаў да поўначы ад Дуная і Чорнага мора і ў сілу гэтага сталі ўяўляць сур'ёзную пагрозу існаванню Заходняй і Ўсходняй Рымскіх імперый.

У 440-е гады Атыла спусташае валадарствы  Візантыі на поўначы Балкан, пакуль у 448 годзе  не быў складзены мір  з імператарам Хвядосам на ўмовах выплаты штогадовай даніны. У 451 годзе  Атыла павярнуў сваю конніцу на  Галію, абвясціўшы мэтай уварванне  і разгром везеготаў.

Становішча ў Заходняй Рымскай імперыі

Спачатку рымлянам атрымоўвалася выкарыстоўваць гунаў для войн са сваімі ворагамі. Рымскі вайскавод Стыліхон яшчэ ў 405 годзе прыцягваў гуннскі  атрад  для разгрому Радагайса. Фактычную ўладу ў Заходняй Рымскай імперыі  з 429 года трымаў паспяховы вайскавод, галоўнакамандуючы войскамі (magister militinum) Флавій Аэцый пры імператару Валентыніане. У 436 гуны па яго просьбе разграмілі каралеўства бургундаў у Галіі на Рэйне. Затым Аэцый наймае атрады гунаў для барацьбы з Тулузскім каралеўствам вестготаў у Галіі.

Да 450 года  Галія  ўяўляла з сябе краіну, палітычна разарваную на часткі германскімі плямёнамі. Заходняя частка да ракі Луары прыналежала вестготам, поўнач захапілі франкі, на паўднёвым захадзе ў раёне ракі Роны пасяліліся бургунды, прыморскія і цэнтральныя вобласці захоўвала за сабой імперыя. Цэнтральныя раёны Галіі былі абхоплены ўзброеным паўстаннем багаудаў, стыхійным рухам найнізкіх пластоў насельніцтва, якое не згасала з III стагоддзя. У 448 годзе  адзін з кіраўнікоў паўстаўшых, нейкі лекар Еўсевій, збег да гунаў.  Гэта дазваляе сцвярджаць, што Атыла быў добра дасведчаны пра становішча спраў у Галіі.

Войны з германцамі ў Галіі і пагроза нашэсця гунаў не дазволілі Аэцыю ваяваць у Паўночнай Афрыцы, дзе вандалы Гейзерыха ў 439 захапілі Карфаген, пазбавіўшы імперыю багатых хлебародных правінцый. Заснаваўшы вандальскае каралеўства, Гейзерых стаў здзяйсняць рабаўніцкія марскія набегі на валадарствы імперыі.  З гунамі Аэцыю доўга атрымоўвалася падтрымліваць добрыя адносіны, заснаваныя на асабістых кантактах (ён пабываў сам у юнацкасці і потым аддаваў сына ў закладнікі да гунаў) і шчодрых дарах. Але ў 451 годзе  Атыла адчуў сябе досыць моцным, каб знішчыць Заходнюю імперыю.

Сучаснікі выкладаюць два асноўныя чыннікі, якія пацягнулі разбуральны паход Атылы на Захад. Па першаму, распаўсюджаным  у Візантыі, сястра імператара Валентыніана Ганорыя папрасіла правадыра гунаў вызваліць яе ад улады брата і нават быццам абяцала выйсці за яго замуж.  Атыла запатрабаваў Ганорыю ў жонкі і ў якасці пасагу палову Заходняй Рымскай імперыі, а пасля адмовы атакаваў імперыю ў  Галіі. Па іншай версіі кароль вандалаў Гейзерых нацкаваў подкупам Атылу на каралеўства везеготаў, таму што дачка караля везеготаў Тэадарыха спрабавала атруціць свайго мужа Гунерыха, сына і спадчынніка Гейзерыха.

Уварванне ў  Галію

Стаўка Атылы знаходзілася на тэрыторыі суч. Вугоршчыны. Правадыру гунаў атрымалася сабраць для паходу ў Галію велізарнае варварскае войска, колькасць якога Ярдан ацаніў у неверагодныя паўмільёна чалавек.  Пад кіраўніцтвам Атылы сабраліся, акрамя гунаў і аланаў, германцы остготы (кароль Валамір), гепіды (кароль Ардарых), ругі, скіры, герулы, цюрынгі.

Перад уварваннем Атыла распачаў няўдалую спробу разваліць мірную дамову паміж рымлянамі і вестготамі. Ярдан піша пра гэта так:

«Тогда Аттила, порождая войны, давно зачатые подкупом Гизериха, отправил послов в Италию к императору Валентиниану, сея таким образом раздор между готами и римлянами, чтобы хоть из внутренней вражды вызвать то, чего не мог он добиться сражением; при этом он уверял, что ничем не нарушает дружбы своей с империей, а вступает в борьбу лишь с Теодеридом, королем везеготов. [...] Равным образом он направил письмо и к королю везеготов Теодериду, увещевая его отойти от союза с римлянами и вспомнить борьбу, которая незадолго до того велась против него.»

Гуны руйнуюць вілу ў Галіі.

Ілюстрацыя мастака. G. Rochegrosse (1910 г.)

Увесну 451 года  Атыла перасек сярэдні Рэйн, 7 красавіка ён захапіў і цалкам разбурыў  Мец. Захаваныя хронікі не даюць  ў падрабязнасці падзеі  у Галіі. Спусташэнне Атылай Галіі можна прасачыць па жыццях святых, чые дзеі былі адзначаны ў царкоўных дакументах. У Рэймсе закатаваны біскуп Нікасій, з Тонгера выгнаны біскуп Сервацій, у Кёльне загінула  Св. Урсула. Паводле Gesta Treverorum быў разрабаваны Трыр. Малаважны ў тую пару Парыж (Lutetia Parisiorum) ацалеў, гуны мінулі.

Перад тварам грознага нашэсця аб'ядналіся былыя ворагі, рымлянін Аэцый і кароль везеготаў Тэадарых. Сучаснік нашэсця Праспер апісаў у сваёй хроніцы змушаны звяз: «Когда он [Аттила] перешёл Рейн, многие галльские города испытали его жесточайшие нападения; тогда быстро и наши и готы согласились с тем, что ярость наглых врагов нужно отражать, объединив войска.» Па словах Ярдана імператар Валентыніан пераканаў Тэадарыха да ваеннай кааліцыі.  Уласныя войскі імперыі пад кіраўніцтвам Аэцыя складаліся галоўным чынам са зборных варварскіх атрадаў ("франкі, сарматы, армарыцыаны, ліціцыаны, бургундзіёны, саксоны, рыпарыолы, брыоны - быўшыя рымскія ваяры, а тады  знаходзіўшыяся ўжо ў ліку дапаможных войскаў, і шматлікія іншыя як з Кельтыкі, так і з Нямеччыны.")  і не маглі самастойна супрацьстаяць гунам, што паказала наступнае ўварванне Атылы ў 452 годзе ў Італію.

У чэрвені 451 года  Атыла падышоў да Аўрэліяна (суч. Арлеан)  на сярэдняй  Луары ў цэнтры Галіі.  У тых  краях,  Аэцыем у 440 годзе  было паселена адно з аланскіх плямёнаў, правадыр якога, Сангібан, абяцаў Атыле здаць горад. Тады Атыла б меў магчымасць без праблем па мастах перайсці на левы (паўднёвы) бераг Луары, адкрыўшы шлях у валадарствы вестготаў. Паводле жыцця  Св. Анніяна, біскупа Аўрэліяна, злучаныя сілы Аэцыя і Тэадарыха выратавалі горад 14 чэрвеня, калі гуны ўжо праламалі сцены горада таранамі.

Атыла адышоў на Каталаунскія палі  (больш за 200 км да ўсходу ад Арлеана), пяройдучы на правы бераг Сены,  верагодна,  ў горадзе Tricasses (суч. Труа).  Да поўначы ад Труа на шырокай раўніне ў суч. правінцыі Шампань адбылася генеральная бітва.

Бітва

Месца і дзень бітвы, якая шматлікімі гісторыкамі лічыцца адной з найвялікіх у гісторыі  Еўропы, сапраўды не вядомыя. Паводле здагадкі гісторыка Бьюры  (J. B. Bury),   яна магла адбыцца ў 20-х ліках чэрвеня 451 года,  што ў цэлым прымаецца наступнымі гісторыкамі.

Месца бітвы паказваецца ў Ярдана (адзіная крыніца, які апісаў бітву) і Ідацыя (сучаснік бітвы)  як Каталаунскія палі (in campis Catalaunicis). Аднак памер гэтай раўніны ў  Ярдана вылічаецца больш за 150 тыс. крокамі, гэта значыць пад назву Каталаунскія палі трапляе ўся суч. французская правінцыя Шампань.  Іншыя крыніцы дазваляюць больш сапраўдна  лакалізаваць бітву да поўначы ад горада Труа ў правінцыі Шампань у мястэчку Maurica,  аднак месцазнаходжанне Maurica вызначаецца толькі меркавана без кансенсусу паміж гісторыкамі.

Па апісанні Ярдана, які пераказваў Прыска, вялікая па колькасці войскаў  і ахвярам бітва адбывалася вельмі бязладна і без адмысловай падрыхтоўкі.  Спачатку ўначы, верагодна ў сустрэчным маршы, сутыкнуліся франкі (бок рымлян) з гепідамі  (бок гунаў), перабіўшы ў баю 15 тыс. чалавек абапал. На наступны дзень высвятлілася дыспазіцыя сіл - рымлян і гунаў падзяляў высокі ўзгорак, які першымі паспелі заняць рымска-гоцкія войскі. У іх з левага флангу знаходзіліся войскі Аэцыя,  на правым размяшчаліся везеготы Тэадарыха. У цэнтр саюзнікі паставілі ненадзейнага караля аланаў Сангібарна. У гунаў Атыла з лепшымі войскамі займаў цэнтр, остготы знаходзіліся на яго левым флангу.

Атыла доўга  вагаўся, перш чым атакаваць суперніка. Ярдан тлумачыць гэта двума чыннікамі. Па першай, варажбіты Атылы прадказалі бяду гунам. Па другім, больш рацыянальным чынніку, Атыла пачаў бітву позна, у 9-й гадзіне дня па рымскім часе  (гэта значыць прыкладна ў 3-й  гадзіне дня), каб "калі справа для яго абгарнецца дрэнна, надыходзячая ноч выбавіць яго". Гуны беспаспяхова атакавалі верхавіну ўзгорка, адкуль іх скінулі атрады Аэцыя і Торысмунда, старэйшага сына Тэадарыха.

Атыла звярнуўся да гунаў з гаворкай, якая сканчалася словамі: "Хто можа знаходзіцца ў супакоі, калі Атыла ваюе, той  ужо пахаваны!", і павёў войскі ў наступ.  Адбылася грандыёзная бязладная разня, вынікі якой Ярдан вобразна перадаў у такім выглядзе:

«Битва лютая, переменная, зверская, упорная [...] Если верить старикам, то ручей на упомянутом поле, протекавший в низких берегах, сильно разлился от крови из ран убитых; увеличенный не ливнями, как бывало обычно, но взволновавшийся от необыкновенной жидкости, он от переполнения кровью превратился в целый поток.»

У начной звалцы затапталі  зваліўшагася з каня састарэлага караля везеготаў Тэадарыха.  Не заўважыўшы страты свайго караля, везеготы адкінулі гунаў у іх лагер, абаронены па перыметры вазамі. Бой паступова загас з наступам ночы. Сын Тэадарыха Торысмунд, вяртаючыся ў свой лагер, у цемры натыкнуўся на вазы гунаў і ў  завязаўшайся сутычцы быў паранены ў галаву, але выратаваны сваёй дружынай. Аэцый, войскі якога разышліся з саюзнікамі, у цемры таксама насілу знайшоў дарогу ў свой лагер.

Толькі раніцай бокі  ўбачылі вынікі вячэрняй бойні. Пра цяжкія страты Атылы сведчыла яго нежаданне высоўвацца за межы ўмацаванага лагера. Тым не менш гуны няспынна стралялі з-за агароджы, усярэдзіне іх лагера раздаваліся гукі труб і іншая актыўнасць. На радзе ў Аэцыя было вырашана аблажыць лагер суперніка, узяўшы Атылу зморам.

Неўзабаве пасля гэтага выявілі цела Тэадарыха, і сітуацыя рэзка памянялася. Аэцый параіў абранаму войскам новаму каралю везеготаў Торысмунду паспяшацца ў Тулузу, каб зацвердзіць сваю ўладу ад пакінутых там братоў. Па словах Ярдана Аэцый злічыў схаднейшым захаваць (разгромленых па яго меркаванні)  гунаў у якасці процівагі ўзмацнеўшым везеготам. Везеготы пакінулі поле бітвы, а праз некаторы час бесперашкодна выдаліліся і гуны. Крыніцы не растлумачваюць, як разышліся ў Галіі супрацьстаялыя бакі. Сучаснік бітвы Праспер,  які назіраў  за падзеямі з Рыма, запісаў у сваёй хроніцы нерашучы вынік бітвы:

«Хотя в этом столкновении никто из [соперников] не уступил, произошли не поддающиеся подсчёту истребления погибавших и с той и с другой стороны, однако гуннов сочли побеждёнными потому, что те, кто выжил, потеряв надежду на [успех в] сражении, вернулись восвояси.»

Легенда

Бітва гунаў з рымлянамі. Фрэска мастака Каульбаха (1834-1837 гг., Новы музей у Берліне) па матывах легенды Дамаскія.

Як бы ні разглядаўся вынік бітвы, яна стала найбуйнай  у Заходняй Еўропе ў V веку па колькасці ўдзельнікаў і адной з самых кровапралітных. Неўзабаве пасля бітвы з'явіліся легенды, адну з якіх прыкладна праз 50 гадоў перадаў грэцкі філосаф Дамаскі:

«Во времена Валентиниана, который сменил Гонория, Аттила под Римом дал сражение римлянам. Никто не избежал массового убийства с обеих сторон кроме военачальников и некоторых из числа их телохранителей. Когда тела погибших упали, их души продолжили сражаться в течение 3 дней и 3 ночей. Мёртвые бились с не меньшим ожесточением и мужеством, чем когда они были живые. Видели призраки воинов и слышали громкое клацанье от их оружия.»

Наступствы бітвы

Мініяцюра з манускрыпта XIV стагоддзя з малюнкам бітвы на Каталаунскіх палях.

Па звестках Ярдана ў бітве пала 165 тысяч ваяроў абапал, не лічачы загінуўшых у папярэднюю ноч 15 тыс. франкаў  і гепідаў.  Ідацый паведаміў нават аб  300 тысяч забітых.  Атыла не быў разгромлены, але змушаны быў пакінуць Галію.

Абмінуўшы Альпы, ён атакаваў у наступным 452 годзе  Паўночную Італію з боку Панноніі.  Быў узяты штурмам і разгромлены  найбуйны горад на Адрыятычным узбярэжжы  Аквілея,  палі іншыя гарады, захоплены Мілан. Толькі эпідэмія сярод гунаў,  а таксама паход войскаў  Візантыі ў далёкія тылы гунаў за Дунай, прымусілі Атылу пакінуць Італію.

У 453 годзе  Атыла яшчэ раз уступіў у бітву з аланамі і везеготамі  на Луары,  але зноў быў змушаны адступіць і  ў тым жа годзе  сканаў.

Нашэсце Атылы ў  Галію ў 451 годзе  і яго сустрэча з папам рымскім Львом у 452 годзе пакінулі багаты след у каталіцкай  літаратуры.  У сярэднявечных складаннях Атылу сталі зваць Бізун Божы (flagellum dei),  адлюстроўваючы лацінскую царкоўную традыцыю разглядаць правадыра гунаў як пакаранне за грахі.  Ужо Рыгор Турскі  (VI стагоддзе)  пісаў пра словы апостала біскупу Аравацыя:  "Бог цвёрда вырашыў, што гуны павінны прыйсці ў  Галію і, падобна вялікаму бураксу, спустошыць яе." Напачатку VII века  Ісідар сфармуляваў устояныя гледжанні:

«Они были гневом Господним. Так часто, как его возмущение вырастает против верующих, он наказывает их Гуннами, чтобы, очистившись в страданиях, верующие отвергли соблазны мира и его грехи и вошли в небесное королевство.»

У святле такой традыцыі бітва на Каталаунскіх палях паўстае ў сярэднявечных складаннях і застаецца ў свядомасці шматлікіх людзей як перамога цывілізаванага хрысціянскага свету над разбуральным паганскім варварствам.

Нататкі

1.     Различия в образе жизни хорошо заметны в описаниях гуннов у Аммиана Марцеллина и Приска Панийского, разнесённые по времени примерно на 80 лет.

2.     Проспер (451 г.): «Аттила после убийства брата, увеличив свои силы [за счёт] убитого, многие тысячи [людей] из соседних народов заставил воевать, поскольку объявил, что нападает только на готов, как хранитель римской дружбы.» Также Иордан («Гетика», 184) и Приск (фр. 12).

3.     Проспер (448 г.): «Eudoxius arte medicus, pravi sed exercitati ingenii, in Bagauda id temporis mota delatus, ad Chunnos confugit.»

4.     Легенда о призыве Аттилы Гонорией в Римскую империю изложена в статье Юста Грата Гонория.

5.     Иордан («Гетика», 184): «Поняв, что помыслы Аттилы обращены на разорение мира, Гизерих, король вандалов, о котором мы упоминали немного выше, всяческими дарами толкает его на войну с вестготами, опасаясь, как бы Теодорид, король вестготов, не отомстил за оскорбление своей дочери, ее отдали в замужество Гунериху, сыну Гизериха, и вначале она была довольна таким браком, но впоследствии, так как он отличался жестокостью даже со своими детьми, она была отослана обратно в Галлии к отцу своему с отрезанным носом и отсеченными ушами только по подозрению в приготовлении яда [для мужа]; лишённая естественной красы, несчастная представляла собой ужасное зрелище, и подобная жестокость, которая могла растрогать даже посторонних, тем сильнее взывала к отцу о мщении.»

6.     Иордан, «Гетика», 181

7.     Расширенный список племён привёл Сид. Аполл., Carmina 7.321–325

8.     Идаций, XXVIII. (Olymp. CCCVIII)

9.     Сигеберт из Жамблу, «Хроника» (XI в., Франция)

10.                        Житие Св. Женевьевы

11.                        Проспер Акв., 451 г.

12.                        Иордан, 191

13.                        Совр. историки предполагают, что история спасения Орлеана в житие Св. Анниана в агиографических традициях драматизирована. Легенда изложена Григорием Турским («История франков», 2.7). Иордан сообщает только об укреплении города Аэцием и Теодорихом ещё до того, как туда подошёл Аттила. С другой стороны Сидоний Аполлинарий в письме от 478 года (Letters, b. 8, XV), обсуждая прославление Св. Анниана, пишет: «город был атакован и в нем пробиты бреши, но не пал в руинах.»

14.                        Средневековые авторы рассказывают легенду про то, как Св. Луп, епископ Труа, смирением обезоружил «бич божий» Аттилу и тот прошёл через Труа, не причинив городу вреда.

15.                        J. B. Bury основывается на известной дате 14 июня, когда римляне и везеготы отразили гуннов от Орлеана. Несколько дней историк полагает на марш гуннской конницы к Труа. Существуют и другие оценки даты сражения в диапазоне до сентября 451 года включительно.

16.                       http://ru.wikipedia.org/wiki/ В «Галльской Хронике»: «Tricassis pugnat loco Mauriacos»

17.                        Историк Менхен-Хельфен так отозвался о попытках идентифицировать loco Mauriacos: «Любимое хобби местных историков и отставных полковников» («Мир гуннов», гл. Гунны в Италии.). Там же приведена версия о возможном нахождении loco Mauriacos в местечке Beauvoir, основываясь на упоминании Campo Beluider в поздней венгерской хронике Симона Кеза (конец XIII в.).

18.                        Иордан: «Битва была настолько же славна, насколько была она многообразна и запутанна.»

19.                       «circa nonam diei». Римское время дня отсчитывалось от восхода солнца.

20.                       Иордан, «Гетика», 207

21.                       По другой, видимо более поздней версии (Иордан, 209), Теодорих погиб от копья Андагиса, остгота из царского рода Амалов.

22.                       Проспер (451 г.): in quo conflictu quamvis neutris cedentibus inaestimabiles strages commorientium factae sint, Chunos tamen eo constat victos fuisse, quod amissa proeliandi fiducia qui superfuerant ad propria revertunt. (MGH AA, Chronica Minora, vol. 9, p. 482)

23.                       Легенда изложена в составе «Жизнеописания Исидора», которое сохранилось в выдержках Фотия («Библиотека», 242: Дамаский, Жизнеописание философа Исидора) [1].

24.                       Идаций, XXVIII. (Olymp. CCCVIII.)

25.                       Иордан, «Гетика», 227

26.                       Исидор, «История готов», 29

Спасылкі

Крыніца — «http://ru.wikipedia.org/wiki/»

БІТВА ПРЫ НАРБОННЕ (436)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Бітва пры Нарбонне (436) - бітва паміж вестготамі Тэадарыха I і войскамі Заходняй Рымскай імперыі пад камандаванне вайскавода Літорыя. Адбылося ў 436 годзе.

Урад Рыма, дзякуючы сяброўскім адносінам паміж вайскаводам Флавіям Аэцыем і гуннскімі  правадырамі, актыўна выкарыстоўваў дапамогу гунаў і аланаў у барацьбе супраць бургундаў і вестготаў. Вестготы скарысталіся тым, што Рым быў заняты вайной з іншымі варварамі і ў 436 годзе  пачалі маштабны наступ на Нарбонну. Яны блакавалі горад. У апошні момант, калі ў абложаных скончыліся запасы ежы, вайскавод  Аэцыя Літорый прыбыў са сваімі войскамі, набранымі з гунаў і аланаў і атакаваў вестготаў. Нягледзячы на магутную абарону, кальцо вестгоцкай блакады было прарвана, і яны адступілі, нясучы вялікія страты. Літорый забяспечыў горад харчам.

Крыху пазней ён уварваўся ўглыб каралеўства  вестготаў і ў 439 годзе апынуўся ў сцен сталіцы вестготаў Талозы (суч. Тулуза). Тэадарых I прасіў пра мір, але Літорый упэўнены ў сваёй перамозе адмовіўся прапусціць яго войска.  Бітва пры Талозе скончылася паразай вестготаў.

БІТВА ПРЫ НІШЫ

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Бітва пры Нішы - бітва паміж готамі і рымлянамі. Адбылося ў верасні 268 г. Чыннікам з'явілася масіўнае ўварванне готаў на тэрыторыю Рымскай імперыі ў канцы 267 г., калі, пераправіўшыся праз Дунай, готы разрабавалі Паннонію.

Крыніца -  «http://ru.wikipedia.org/wiki/»

БІТВА ПРЫ ПАЛЛЕНЦЫІ

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Бітва пры Палленцыі  (6 красавіка 402 гады) - бітва ў перадгор'ях Заходніх Альп на поўначы Італіі паміж войскам Заходняй Рымскай імперыі і готамі.

Бітва адбылася падчас першага ўварвання гоцкіх плямёнаў пад кіраўніцтвам правадыра Аларыха ў Італію. Рымскае войска пад камандаваннем  Стыліхона нанесла готам паразу, захапіла іх абоз, але не змагла цалкам разграміць іх. Пасля бітвы Аларых быў змушаны скласці мірную дамову з імперыяй. Тым не менш сучаснікі высока ацанілі гэту перамогу  Стыліхона,  бо была знята пагроза паходу готаў на Рым.

Перадгісторыя

Паўстанне везеготаў

Пасля смерці ў студзені 395 года  апошняга імператара адзінай Рымскай імперыі Хвядоса Вялікага паўсталі федэраты імперыі - готы, расселеныя па мірнай дамове Хвядосам у 382 годзе  на тэрыторыі Ніжняй Мезіі  (суч. паўночная Балгарыя).  Гоцкі гісторык  Ярдан бачыць чыннік у тым, што яны перасталі атрымліваць даніну ад цэнтральнай улады, хоць панеслі значныя страты ў 394 годзе  пры звяржэнні Яўгена, узурпатара імператарскага трона на Захадзе. Гоцкія плямёны, якія кіраваліся да таго часу  рознымі правадырамі,  абралі сабе каралём Аларыха са шляхетнага роду Балтаў і выступілі на арэну гісторыі як адзіная сіла, пазней атрымаўшая ў гісторыкаў назву везеготаў.

Спачатку Аларых павёў супляменнікаў на Канстанцінопаль, але пасля перамоў з прэфектам Руфінам, кіраўнікам Усходняй Рымскай імперыяй пры імператару Аркадзію, павярнуў на поўдзень Балкан. У Фесаліі везеготы сутыкнуліся з праўзыходнымі сіламі пад камандаваннем рымскага вайскавода Стыліхона, які ўзначальваў пакуль яшчэ аб'яднаныя сілы ўжо фактычна расколатай Рымскай імперыі. Усходні імператар Аркадзь, асцерагаючыся ўзмацнення Стыліхона, загадаў таму вярнуць легіёны Ўсходняй Рымскай імперыі і выдаліцца з яе тэрыторыі. Готы прарваліся ў Грэцыю, якую яны спустошылі. Былі спустошаны Карынф, Аргос, Спарта, цудам ацалелі Афіны і Фівы.

У 397 годзе  Стыліхон высадзіўся на Пелопаннесе і нанёс  паразу готам,  але не разграміў іх з-за палітычных супярэчнасцяў паміж Заходняй і Ўсходняй імперыямі.  Аларых сышоў у  Эпір, дзе склаў мір з імператарам Аркадзем.

Першы паход у Італію

З Эпіра ў лістападзе 401 годa  везеготы рушылі паходам у Італію. Войска Заходне-Рымскай імперыі тым часам была залучана ў падаўленні  выступаў варвараў на верхнім Дунаі. Пракраўшыся без адмысловага супраціву ў Італію ў раёне Юлійскіх Альп (горны хрыбет на мяжы Італіі і Славеніі),  готы разграмілі імперскія войскі на рацэ Цімава  (Timavus)[5].  Пра гэту невялікую бітву вядома толькі па скупым згадванні ў Клаўдзіяна.

Затым готы аблажылі ці проста мінулі Аквілеі.  Узімку яны скарылі мноства неназваных гарадоў у паўночна-усходняй Італіі, перш чым аблажылі Медзіёланум (суч. Мілан),  сталіцу Заходняй імперыі, у якой знаходзіўся  імператар Ганорый.

Стыліхон,  тым часам,  спешна збіраў войска ў прыдунайскай правінцыі Рэцыі  з легіёнаў,  безуважлівых на мяжы, і саюзных варвараў.  Па словах Клаўдзіяна ў панегірыку, напісанага з нагоды перамогі пры Палленцыі:

«Сначала собрались ближайшие войска, их верность проверена обороной Реции и размером их добычи, захваченной в Винделикии; затем легион, оставленный для защиты Британии [...] Даже легионы, которые следили за льняноволосыми сигамбрами и которые удерживали хаттов и диких херусков в смирении, повернули своё грозное оружие, оставляя Рейн, чьи гарнизоны они составляли, на защиту только одного страха перед Римом.»

Узімку Стыліхон з войскам перайшоў праз Альпы ў Італію і напачатку сакавіка 402 года адагнаў Аларыха ад Медзіёланума.  Готы пайшлі ўздоўж левага берага По  на захад,  дасягнуўшы заходняй ускраіны Лігурыі  у Катційскіх Альпах. Пра намеры  готаў  існуюць розныя версіі. Сучаснікі нашэсця, паэты Клаўдзіян і Прудэнцый лічылі, што готы збіраліся павярнуць на поўдзень і ісці на Рым. Гоцкі гісторык Ярдан пісаў пра жаданне готаў  пасяліцца ў Галіі.

Пасля  няўдалай спробы  захопу горада  Гасто  (суч. італ. Асці), готы адышлі ўгару па рацэ Танаро  і спыніліся ў мястэчку Палленцыя,  дзе іх раптам атакаваў  Стыліхон.

Бітва

Ход бітвы аднаўляецца з фрагментарных паведамленняў паэтаў Клаўдзіяна, Прудэнцыя  і раннехрысціянскага гісторыка Арозія.

6 красавіка  402 года  аланская конніца пад камандаваннем Саўла напала на лагер готаў.  Дзень для нападу быў абраны не выпадкова. Готы Аларыха, якія вызнаюць хрысціянства ў форме арыанскай ерасі, святкавалі Вялікдзень і не чакалі баявых дзеянняў. Для язычніка Саўла такіх рэлігійных абмежаванняў не было.

Дзякуючы фактару раптоўнасці,  аланам атрымалася перабіць шмат готаў, але затым ход  бітвы павярнуўся. Саўл  загінуў  у баю. Клаўдзіян так паведамляе пра згубу правадыра аланаў:

«По команде Стилихона он бросился [в бой] со своей конницей, уготованный судьбой кусать землю Италии в смерти.» Аланы под впечатлением смерти своего предводителя повернули лошадей, оголяя фланг под удар готов. Стилихон спешно поднял легион и под прикрытием пехоты вернул аланов в сражение. По словам Клавдиана римские солдаты бились с ожесточением, не обращая внимания на богатую добычу: Аланы пад уражаннем смерці свайго правадыра павярнулі коней, агаляючы фланг пад удар готаў. Стыліхон спешна падняў легіён і пад прыкрыццём пяхоты вярнуў аланаў у бітву. Па словах Клаўдзіяна рымскія салдаты біліся з разлютаванасцю, не зважаючы на багатую здабычу:

«Они ставили кровь выше золота; никто из них не остановился бы, чтобы поднять богатства, лежащие под ногами, но орудуя мечами, они насыщали свою бешеную ярость.»

Рымляне захапілі абоз Аларыха, вызвалілі натоўп палонных, магчыма атрымалася паланіць жонак і дзяцей Аларыха.

Хоць Клаўдзіян услаўляе рашучую перамогу рымлян, наступныя падзеі і водгук гоцкага гісторыка Ярдана пра перамогу готаў  пры Палленцыі не дазваляюць зрабіць адназначнай высновы пра вынік бітвы. Сам Клаўдзіян у чарговым панегірыку ад 404 года  ("У гонар VI консульства Ганорыя") паведамляе, што Аларых пасля бітвы адышоў на  поўдзень у Аппеніны, прычым яго конніца не пакутавала. Праспер Аквітанскі  у сваёй хроніцы заўважыў, што ніводны  з бакоў не атрымаў перамогі.

Аларыху атрымалася захаваць ваенную сілу, з якой Рым змушаны быў лічыцца.

Пасля бітвы

Стыліхон уступіў з Аларыхам, з якім на адным боку ваяваў у 394 годзе на Фрыгідзе, у перамовы.  Як заўважыў сучасны аўтар Х. Вальфрам:

«Стилихону удалось дипломатическими средствами достичь победы, которой не удалось добиться силой оружия» Была складзена федэратная  дамова, і Аларых рушыў на ўсход.

Аднак па невыразных акалічнасцях дамова апынулася парушанай, улетку таго ж года (ці ў наступным 403 годзе) адбылася чарговая, значнейшая (хоць меней вядомая) бітва пры Вероне (у перадгор'ях Цэнтральных Альп). Стыліхон зноў нанёс  паразу готам, атачыў ў гарах, але выпусціў ў Іллірык (Балканскія правінцыі),  каб выкарыстоўваць іх ваенную сілу для далучэння да Заходняй Рымскай імперыі гэтых земляў, якія адышлі як частка  імперыі да імператара Ўсходу.

У першым няўдалым паходзе Аларыха ў Італію баявыя дзеянні вяліся ў даліне ракі  По на поўначы Італіі  і завяршыліся вяртаннем вестготаў у тыя ж месцы (у Эпір), адкуль яны пачалі паход. Толькі зараз яны вярнуліся ў якасці федэратаў Заходняй Рымскай імперыі.

Нататкі

1.     Готские племена в конце 370-х годов разделились после переселения части из них за Дунай на территорию Мезии и Фракии. Термин везеготы возник в начале VI века для обозначения готских племён, осевших в 412 году на территории Галлии. В источниках V века эти племена утратили свои племенные названия и все именуются просто готами.

2.     Стилихон командовал легионами Западной Римской империи и вёл также войска Восточной Римской империи, которые участвовали в 394 в свержении узурпатора Евгения.

3.     Зосима, кн. 5

4.     18 ноября 401 года Аларих был в Италии согласно Fasti Vindobonenses priores (a. 401)

5.     Речка в Италии на границе со Словенией, впадает в Адриатическое море.

6.     Иероним, «Против Руфина» (Contra Ruf. iii.21). Иероним обвинил своего оппонента, богослова Руфина, в том, что тот предпочел подвергнуться опасностям нашествия варваров скорее, чем предстать критике в мирном Риме. Так как Руфин проживал в Аквилее, то историки сделали вывод об осаде или даже захвате Аларихом Аквилеи.

7.     Клавдиан, De bello Gothico, vv. 404

8.     Клавдиан, De VI consulatu Honorii; Symmachus, Ep. VII.13

9.     Горный перевал в западных Альпах, по которому шла дорога из северной Италии в Нарбоннскую Галлию. Дорогу строил в начале I века один из местных кельтских вождей, именуемый в римских источниках Коттием.

10.                        Совр. итал. Полленца в предгорьях западных Альп, на левом берегу Танаро, южного притока По.

11.                        Панегирики Клавдиана De bello Gothico («Готская война») и De VI consulatu Honorii («В честь VI консульства Гонория»).

12.                        Prudent. II, 714 sq.

13.                        Орозий, VII.37

14.                        День известен по сообщению Орозия, что это была Пасха, которая в 402 пришлась на 6 апреля. Год сражения обозначен в хронике Проспера, Fasti Vindobonenses, а также реконструируется по описанию событий у Клавдиана. В хронике Кассиодора смещение на один год, вторжение Алариха в 400 году и битва при Полленции в 401.

15.                        Клавдиан, De bello Gothico, vv. 600

16.                        Клавдиан («В честь VI консульства Гонория») в панегирике описывает горестные размышления Алариха, где сам Аларих утверждает, что его жёны и дети стали пленниками римлян. Утверждения о пленении жены Алариха опровергает Шварц (Schwarcz, Reichsangehorige 183).

17.                        Проспер (402 г.): «vehementer utriusque partis clade pugnatum est.»

18.                        Вольфрам Х. Готы. «Издательский Дом «Ювента». Санкт-Петербург, 2003

Спасылкі

Крыніца — «http://ru.wikipedia.org/wiki/»

БІТВА ПРЫ ФЕСАЛОНІКАХ (380)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Бітва пры Фесалоніках - бітва паміж готамі Фрытыгерна і рымскімі войскамі Хвядоса I. Адбылася ўвосень 380 года. Пасля бітвы пры Адрыанаполі  Хвядос з вялікімі цяжкасцямі  набраў войска, уключыў у яго частку  готаў  і пачаў планамерную барацьбу з варварамі, выцясняючы іх з Фракіі.  Але  рымскае войска атрымала новую цяжкую паразу, калі Хвядос адступіў  да Фесалонікаў.  Запатрабавалася тэрміновая  дапамога  заходняга імператара Грацыана,  якому Хвядос перадаў далейшае вядзенне вайны.

Крыніца -  «http://ru.wikipedia.org/wiki/»

БІТВА НА РАЦЭ ФРЫГІД (394)

Матэрыял з  Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Бітва на рацэ Фрыгід (6 верасня 394 года) - генеральная бітва ва ўсходніх  Альпах паміж войскам Усходняй Рымскай імперыі пад камандаваннем імператара Хвядоса Вялікага і войскам Заходняй Рымскай імперыі пад кіраўніцтвам імператара Яўгена.

Бітва стала завяршэннем унутранага канфлікту ў Рымскай імперыі,  які ўзнік у 392 годзе,  як вынік захопу Яўгенам імператарскай улады ў заходняй частцы імперыі. Падчас бітвы,  ўзурпатар Яўген быў захоплены ў палон і пакараны па загаду Хвядоса,  які пасля гэтага стаў адзіным кіраўніком усёй Рымскай імперыі.

Перадгісторыя

Ўзнікненне канфлікту

15 траўня 392 года  ў гальскім горадзе В’енне выявілі мёртвым імператара Заходняй Рымскай імперыі Валентыніана II. Па адной з версій  ён скончыў самагубствам, па больш распаўсюджанай яго забілі па загаду  яго вайскавода Арбагаста.

Трон Заходняй Рымскай імперыі апынуўся  вакантным  на 3 месяца. Па заведзенаму  парадку імператар Усходняй Рымскай імперыі Хвядос станавіўся законным пераемнікам Валентыніана, меўшым паўнамоцтвы прызначыць новага імператара-суправіцеля на Захадзе. Аднак, 22 жніўня 392 года  сакратар Яўген, асабісты сябар Арабагаста, быў абвешчаны імператарам без ухвалы Хвядоса. Па словах Арозія «Арбогаст сделал тираном Евгения, избрав человека, которому пожаловал лишь титул императора, а управлять империей намеревался сам». Калі пасольства Яўгена прыбыло да Хвядоса з мэтай атрымання прызнання, той не даў вызначанага адказу, але, багата надарыўшы амбасадараў, адправіў іх зваротна, а сам пачаў падрыхтоўку  да вайны. Улічваючы моцнае войска пад кіраўніцтвам Арбагаста, грамадзянская вайна паміж Усходняй і Заходняй Рымскімі імперыямі не выглядала непазбежнай. Так,  у 383 годзе  Хвядос прызнаў у якасці імператара-суправіцеля ўзурпатара на Захадзе  Магна Максіма  (хоць і зрынуў яго праз 5 гадоў).  Аднак,  загінуўшы імператар Валентыніан II быў сваяком Хвядоса, братам яго жонкі Галы.

Не меней важкім фактарам стала рэлігійная палітыка, якая стала праводзіцца  Яўгенам, які ў адрозненне ад  дбайнага хрысціяніна Хвядоса спрыяў адраджэнню паганства ў Італіі.

Падрыхтоўка Хвядосам вайны

Раннехрысціянскія гісторыкі Феадарыт і Сазамен пішуць, што Хвядос паслаў прыдворнага еўнуха Еўтропія ў Егіпет да манаха з Фіваў Іяана за прадказаннем выніку канфлікту з Заходняй імперыяй.  Іяан прадказаў перамогу Хвядосу, і імператар Усходу вырашыўся на вайну. У гэтыя дні жонка імператара Гала памерла ў родах. Пасля аднадзённай жалобы па ёй улетку 394 года  імператар павёў войска ў Італію, пакінуўшы за сябе юнага сына Аркадзя пад наглядам прэфекта Руфіна.

Камандаванне ўсім войскам Хвядос усклаў на Цімасія, прызначыўшы таму ў намеснікі Стыліхона. Стыліхон  па бацьку быў родам з вандалаў,  але яго пэўнасць гарантавалася яго шлюбам з пляменніцай Хвядоса Сярэнай. Варварскія кантынгенты ў складзе войска ўзначальваліся готам Гайнай, аланам Саўлам і выхадцам з Іберыі Бакурыем.  Ярдан вызначыў лік  готаў-федэратаў  у войску  ўсходніх рымлян у 20 тысяч ваяроў.

Бітва

Найболей падрабязна пра ход бітвы распавёў гісторык  V стагоддзя Зосіма, раннехрысціянскія гісторыкі ў рамках агіяграфічнай традыцыі галоўным чынам развівалі тэму цуда, якое стварыў Бог, каб перамога дасталася імператару Хвядосу.

6 верасня 394 года ў перадгор'ях усходніх Альп на рацэ Фрыгід (Віпава ў суч. Славеніі,  на мяжы з Італіяй)  адбылася  генеральная  бітва.  У некаторых публікацыях сустракаецца сцвярджэнне пра то, што бітва працягвалася 2 дні. Такое меркаванне выклікана трактоўкай агіяграфічнага складання Феадарата  Кірскага,  дзе распавядаецца пра цяжкасці Хвядоса напярэдадні бітвы, начной малітве набожнага імператара і яго прароцкім сне,  пасля якога ў настаўшым дні імператар з дапамогай апосталаў атрымаў рашучую перамогу.  Ва ўсіх астатніх крыніцах апісанне бітвы ўкладваецца ў адзін дзень.

Хвядос выставіў ў пярэдніх шэрагах готаў  пад кіраўніцтвам Гайна, за імі паставіў іншых варвараў. Завязалася вельмі разлютаваная, па водгуках амаль усіх аўтараў, бітва.  У ход боя супраць войскаў Яўгена ўмяшалася прыродная з'ява,  якую  ў 396 годзе  паэт Клаўдзій Клаўдзіян у панегірыку апісаў так:

«Ветер с морозного Севера одолел строй врага своими горными штормами, швырял назад метательные снаряды на бросавших и с неистовством вырывал их копья.»

Феадарыт прыпісаў наймоцную буру, якая паднялася пасля начной малітвы Хвядоса, на волю апосталаў:

«Сильный ветер, дуя прямо в лицо неприятелям, отвращал и стрелы их, и копья, и дротики так, что никакое оружие не приносило им пользы, ни тяжеловооруженный, ни стрелок, ни копьеметатель не вредили войску царя. К тому же самая страшная пыль неслась в лицо врагов и принуждала их закрывать ресницы и защищать глаза.»

Нягледзячы на дапамогу надвор'я перадавы атрад войска Хвядоса з 10 тысяч готаў  быў цалкам знішчаны Арбагастам,  што сучаснік падзей Арозій злічыў "хутчэй выгадай, чым стратай".  Таксама загінуў вайскавод Феадосія Бакурый.  Калі з наступам цемры бітва спынілася, імператар Яўген пачаў раздаваць узнагароды  праславімшыся ваярам. Войска Хвядоса  апынулася ў пастцы, адступу маглі перашкодзіць атрады Арбагаста, якія занялі горныя вышыні (Юлійскія  Альпы) у яго тыле.

Становішча Хвядоса было крытычным, і толькі здрада ў  войсках Яўгена пераламіла ход падзей.  Арозій назваў імя коміта Арбіцыёна, які перайшоў на бок усходніх рымлян. Сазамен распавёў, як адбылася здрада:

«Начальники отрядов, занимавших возвышение, послали сказать ему [Феодосию], что они будут его помощниками, если он удостоит их почестей. Тогда царь, поискав и не нашедши бумаги и чернил, взял дощечку, которую случайно держал один из предстоявших, и написал, что они получат от него важные и приличные места в войске, если исполнят обещание. На этом условии те действительно перешли на сторону царя.»

На зыходзе дня ў настаўшай цемры ваяры Хвядоса атакавалі  размясціўшагася на адпачынак суперніка. Ім атрымалася прабрацца ў лагер узурпатара да яго намёта і перабіць асяроддзе Яўгена. Сам Яўген быў схоплены і неадкладна абезгалоўлены. Яго галаву на дзідзе паказалі яго войскам, якія ў масе сваёй перайшлі на бок Хвядоса з просьбамі аб прабачэнні.

Арбагаст  бег у горы, за ім выслалі пагоню, і ён закалоўся, каб пазбегнуць паланення.

Наступствы бітвы

Імператар Хвядос на некалькі месяцаў стаў адзіным кіраўніком усёй Рымскай імперыі. Перад сваім сконам у студзені 395 года  ён паспеў прызначыць сына Ганорыя імператарам Заходняй Рымскай імперыі, даручыўшы яго пад абарону свайго вайскавода Стыліхона. Стыліхон, упершыню  выявіўшый  сябе ў бітве на Фрыгідзе, стаў галоўнакамандуючым войскамі Заходняй Рымскай імперыі і паспяхова стрымліваў напады варвараў на імперыю напачатку V стагоддзя.

Перамога Хвядоса  ў бітве на рацэ Фрыгід канчаткова вызначыла кірунак рэлігійнага развіцця Заходняй Еўропы. Спробы рымскай арыстакратыі аднавіць паганскую рэлігію ў Італіі праваліліся. Па Феадарыту войскі Яўгенія і Арбагаста ваявалі пад сцягамі з малюнкам паганскага бога Геркулеса, і перамога над імі сімвалізавала перамогу над паганствам. І без таго моцныя пазіцыі прыхільнікаў нікейскай формулы веры (праваслаўя) у хрысціянстве ўмацаваліся  на Захадзе. Хоць у публікацыях сцвярджаецца пра то, што войскі Хвядоса неслі сцягі з малюнкам хрысціянскага крыжа, відавочнік Клаўдзій Клаўдзіян намаляваў салдат Хвядоса  пры ўступе ў Рым пад знакамі з парыўшымі арламі і сцягамі з вышытымі цмокамі і змеямі.

У бітве на Фрыгідзе ў войсках Хвядоса ўдзельнічаў  і гот Аларых, які праз год пасля бітвы быў абраны правадыром готаў  ў Фракіі і Мезіі. Готы пад яго камандаваннем паднялі паўстанне супраць імперыі, адным  з чыннікаў гэтага, як мяркуюць гісторыкі, была магчымая незадаволенасць готаў  ў выніку цяжкіх страт на Фрыгідзе. Неўзабаве Аларых сутыкнуўся ў баях з былым паплечнікам на Фрыгідзе Стыліхонам.

Лёс вайскаводаў Хвядоса, якія перамаглі на Фрыгізе, склаўся трагічна. Цімасій пасля смерці Хвядоса быў выгнаны ў ссылку;  гот Гайна стаў галоўнакамандуючым візантыйскага войска, але быў  зрынуты  і забіты ў 400, начальнік аланскай конніцы Саўл загінуў у бітве пры Палленцыі  у 402, а Стыліхон быў пакараны ў 408.

Нататкі

1.     Орозий, 7.35

2.     По словам Зосимы жена Феодосия Галла вызывала большое замешательство при императорском дворе причитаниями по поводу смерти брата.

3.     Феодорит Кир., 5.24; Созомен, 7.22

4.     Зосима, кн. 4

5.     Сократ Схоластик, 5.25

6.     Сок. Схол. (5.25): «Сражение произошло при реке, называемой Фригида, которая от Аквилеи течет на расстоянии тридцати шести тысяч шагов.» Совр. название Фригида — Випава, протекает по Словении, приток Сочи, которая впадает в Адриатическое море в пределах Италии.

7.     Клавдиан, Panegyricus de Tertio Consulatu Honorii Augusti

8.     Феодорит Кирский, 5.24

9.     Орозий, 7.35; Павел Диакон, Римская история, 12.1. Зосима подтверждает тяжелые потери готов на стороне Феодосия, хотя Аврелий Виктор напротив, сообщает, что это Феодосий уничтожил 10 тыс. воинов Арбогаста (Извлечения, XLVIII).

10.                       Зосима, 4.55—58

11.                       Созомен, 6.24

12.                       Зосима, 4.55—58. По словам Феодорита Евгения схватили и доставили к Феодосию сами заговорщики.

13.                       Сок. Схол., 7.10

14.                       После победы на Фригиде и смерти Феодосия новая власть перестала выплачивать готам дань, что стало основной причиной восстания готов, связанных прежде федератными отношениями с империей.

15.                       См. Первый поход вестготов в Италию.

Літаратура

Крыніца  — «http://ru.wikipedia.org/wiki/»