ТЭАДЭМІР

Тэадэмір (ісп. Teodomiro; араб. تدمير‎ تدمير) – вестготцкі  вяльможа ў Іспаніі.

Камандаваў вестготцкім флотам і каля 695 г. атрымаў перамогу над грэкамі, якія рабавалі берагі Паўднёвай Іспаніі. У 709 г. разбіў флот мусульман. Пры каралю Родэрыху  ён стаяў на чале войска  ў Андалузіі, калі тут высадзіліся арабы, закліканыя графам Юльянам (711).  Пабіты пры Гвадалеце, ён з рэшткамі войска выдаліўся за Сьера Марэну, у Валенсію, дзе быў абраны каралём. Празнаўшы, што супраць яго ідзе Абд-эль-Азіс, сын Мусы, Тэадэмір адступіў у горы і спачатку паспяхова змагаўся з арабамі, але апошнія здолелі выбавіць яго з цяснін на раўніну і нанеслі яму жорсткую паразу. Тэадэмір бег і закрыўся ў крэпасці Орыгуеле. Дзякуючы ваеннай хітрасці ён дамогся ганаровай капітуляцыі і склаў з арабамі дамову, па якой  за невялікую даніну быў прызнаны царом у сваіх валадарствах (713). Халіф Валід I не толькі прызнаў  гэтую  дамову, а нават вызваліў Тэадэміра ад даніны. Тэадэмір памёр у 720 г. У 743 г., а  яго землі былі далучаны да валадарстваў арабаў.

Пры напісанні гэтага артыкула выкарыстоўваўся матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Ефрона (1890-1907).

Крыніца -

«http://ru.wikipedia.org/wiki/»

ТЭАДУЛЬФ

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Тэадульф - паэт эпохі Карла Вялікага.  Па паходжанні Тэадульф  быў вестгот.

Біяграфія

Ён прыйшоў да Карла з Іспаніі ці з Септыманіі. Карл звярнуў увагу на ўсебаковую адукаванасць Тэадульфа  (у адным са сваіх вершаў, De libris, quos legere solebam, ён пералічвае сваіх улюбёнцаў - паганскіх філосафаў і хрысціянскіх пісьменнікаў).  Наблізіўшы Тэадульфа  да сябе, Карл прызначыў яго ў 788 г. біскупам Арлеанскім і абатам флерыйскім, потым энь’янскім.  Яго асветная дзейнасць у духу Карла Вялікага набыла яму ўсеагульную  павагу і ўдзячнасць Карла.

Тэадульф распаўсюджваў адукацыю сярод духавенства  і народа, прадпісваючы духавенству ўладкоўваць у вёсках школы, дзе дзеці павінны былі навучацца бязвыплатна.  Яму даручалася рэвізія абласнога кіравання ў якасці missus dominicus. У 800 г. Карл заклікаў яго ў Рым для разбору справы папы Льва III. Тэадульф быў адным  з першых дараднікаў Карла па справах царквы, браў удзел у спрэчцы пра паходжанню  Святога Духу, сабраў у сваім складанні "De Spiritu Sancto" матэрыял для рашэння гэтага пытання. Ён карыстаўся спачатку вялікай павагай і Людовіка Набожнага,  але ў 817 г. яго абвінавацілі на Ахенскім саборы ў зносінах з Бярнардам, італьянскім каралём, пазбавілі сану і выслалі ў манастыр у Анжэры.  Вінаватасць сваю Тэадульф да канца жыцця адмаўляў.  Атрымаўшы прабачэнне ў 821 г., Тэадульф адправіўся ў Арлеан, але па дарозе памёр.

Творчасць

Ён валодаў недрэнным паэтычным талентам, жвавасцю ўяўлення, арыгінальнасцю тону, трапнай і прыгожай мовай.  Яго вершы даюць шмат жывых і паэтычных карцін.  Амаль усе яны складаюцца з двухрадкоўяў,  часам грэшачы супраць правіл версіфікацыі.  Самы важны яго верш, вынік яго дзейнасці як пасланца каралеўскага - паэма ў 956 вершаў,  якая складала ў сабе выгаворванне суддзям добрасумленна выконваць свае абавязкі  ("Paracnesis ad judices", ці "Verdus contra judices").  У гэтай паэме апісваюцца злоўжыванні, ад якіх суддзі павінны ўстрымлівацца, і намалявана яркая карціна нораваў таго часу. Прывабны бок паэмы - "панавальная ў ёй мяккасць пачуццяў" (Гізо). Важнае значэнне маюць і пасланні Тэадульфа, асабліва пасланне да Карла Вялікага,  дзе жыва і дасціпна малюецца грамадства пры двары Карла.  Верш "Гімн на тыдзень Ваій"  быў напісаны Тэадульфам,  калі ён утрымоўваўся пад вартай  у Анжэрскім манастыры.  У паэме "Сем вольных мастацтваў" Тэадульф знаёміць нас з метадам тагачаснага выкладання навук і ведамі, якія складалі цыкл вольных мастацтваў. Захавалася ад Т. больш 70 вершаў, два багаслоўскіх трактата і некалькі пропаведзяў.

Пры напісанні гэтага артыкула выкарыстоўваўся матэрыял з Энцыклапедычнага  слоўніка  Бракгаўза  і  Ефрона (1890-1907).

АЛА ГОЦКАЯ

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Ала Гоцкая (пам. к. 375) - каралева гоцкая, ушанаваная ў Праваслаўі  як пакутніца.  Памяць святой Алы здзяйсняецца 8 красавіка па грамадзянскім і грыгарыянскім календары, і 26 сакавіка (па юліянскім календары).

Святая Ала была адной з дваццаці шасці пакутнікаў, забітых готамі каля 375 года ў кіраванне Атанарыха, ганіцеля хрысціян. Старажытныя сінаксарыі  гатычнай царквы згадваюць пакутніцтва дваццаці шасці хрысціян у часы імператараў Валентыніана, Валента, і Грацыана.

Гісторык Сазамен, аўтар "Царкоўнай гісторыі", пісаў, што кароль Атанарых быў раз'юшаны тым, што яго подданыя  масава прымалі хрысціянства пад уплывам пропаведзяў арыанскага  біскупа Вульфіла. Па яго загаду  шматлікія з іх падвергнуты катаванням і пакараны, часта без судовага разгляду.  Атанарых усталяваў у калясніцы статую і вазіў перад шатрамі хрысціян, якія выкарыстоўваліся для царкоўных службаў. Тыя, хто згаджаўся пакланіцца ідалам, і прынесці ахвяры былі дараваны.  Астатнія былі спалены  жыўцом у царкве падчас набажэнства. У агністым пекле  загінулі  308 чалавек, з якіх толькі дваццаць шэсць вядомыя па імёнах, сярод  іх Святая Ала.

У валадаранне Валентыніана і Хвядоса (383-392), Гаата, удава гоцкага цара (якая была праваслаўнай хрысціянкай)  і яе дачка Дукліда сабралі мошчы святых пакутнікаў, і перанеслі  іх у Сірыю. Гаата пазней вярнулася на радзіму,  дзе была пабіта камянямі і прыняла пакутніцкую смерць,  разам са сваім сынам Агафонам.

Пазней, Дукліда перанесла мошчы святых пакутнікаў у горад  Кізік ў Малой Азіі  і перадала рэліквіі ў новапабудаваную царкву.

Гоцкі каляндар адзначаў памяць Святой  Алы  23 кастрычніка.

У выкладзе Дзімітрыя Растоўскага, святая  Ала была не сярод спаленых, а замест Гааты збірала мошчы і была забіта камянямі

Нататкі

1.     Жития святых, поминаемых 26 марта(англ.) Православная церковь Америки

2.     «Память 26-ти мучеников Готских» «Жития святых» По свт. Димитрию Ростовскому

3.     «Алла, мчц. Готфская»

Мікіта Гоцкі

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Вялікапакутнік Мікіта б’е нячысціка (абраз да  XVIII стагоддзя)

Мікіта Гоцкі (? - 372) - хрысціянскі святы, ушанаваны ў абліччы вялікапакутніка. Памяць здзяйсняецца ў Праваслаўнай царкве 15 верасня (па юліянскім календары), у Каталіцкай царкве 15 верасня.

Па паходжанні Мікіта быў гот, нарадзіўся і жыў на берагах Дуная. Вадахрышча прыняў ад біскупа Феафіла, удзельніка Першага Сусветнага сабора. Разам з гоцкім біскупам Вульфілай удзельнічаў у распаўсюдзе хрысціянства сярод сваіх супляменнікаў. Ваяваў у войсках гоцкага правадыра Фрытыгерна супраць Атанарыха падчас міжплемяннога канфлікту.

Дзіянісій. Мікіта Пакутнік. Фрэска Каляднага сабора Ферапонтава манастыра

РАДАГАЙС

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Радагайс (Родагайс, лат. Radagaisus, греч. Ροδογαισοζ) - варварскі правадыр,  які ўварваўся на чале велізарнага войска ў паўночную Італію ў 405 годзе.

Каля Фларэнцыі варвары былі акружаны рымскімі войскамі і пасля недоўгачасовай блакады здаліся ў палон. Радагайс быў пакараны ў жніўні 406. Найболей падобна і сапраўдна пра ўварванне Радагайса распавёў яго сучаснік Арозій.

Правадыр варвараў

Ісідар Севільскі згадвае імя Радагайса пад 399 годам, калі па яго словах готы падзялілі сваё каралеўства на 2 часткі паміж правадырамі Радагайсам і Аларыхам. Паведамленне Ісідара супярэчыць вядомым звесткам больш ранніх гісторыкаў (працы якіх выкарыстоўваў Ісідар), тыя звычайна першае з'яўленне імя Радагайса ў гісторыі адносяць да 405 года.

У гэты год вялікае варварскае войска (меркавана з Германіі) уварвалася праз Альпы на поўнач  Італіі. Пытанні пра тое, адкуль прыйшлі варвары Радагайса,  і іх племянны склад, працягваюць заставацца прадметам дыскусій.  Сучаснікі нашэсця,  Арозій і Аўгустын,  абагульнена завуць іх "готамі", відавочна маючы на ўвазе  іх германскае паходжанне. Некалькі пазнейшы гісторык, Зосіма,  назваў іх "кельтамі і германскімі плямёнамі, якія жывуць за Дунаем і Рэйнам". Сучасныя гісторыкі мяркуюць што  рознаплемянны  склад войскаў  Радагайса,  уключаў у сябе,  акрамя готаў,  вандалаў  і алеманаў, засноўваючыся галоўным чынам на геаграфічнай блізкасці гэтых плямёнаў да месца падзей.  Ярдан, які напісаў падрабязную гісторыю готаў, не згадаў у ёй імя Радагайса.

То, што варвары прыйшлі з месцаў, не закранутых рымскай цывілізацыяй, вынікае з Арозія,  які параўноўвае прыхільніка ідалаў Радагайса з больш вядомым у імперыі правадыром готаў Аларыхам. Радагайс - "язычнік, варвар і існы скіф..., з ненаеднай жорсткасцю ў забойстве любіў само забойства", у той час як Аларых быў хрысціянінам, з якім можна было мець справу  і складаць дамовы, які ваяваў за дабычу і грошы, але не дзеля разбурэнняў і забойстваў. Напачатку V стагоддзя  плямёны готаў  былі безуважлівыя на вялікай тэрыторыі:  Аларых узначальваў толькі частку плямёнаў,  якія аселі на правабярэжжы  Дуная ў 380-х гадах. За Дунаем жылі  іншыя гоцкія плямёны, падпарадкаваныя гунам.

Радагайс  адрозніваўся  ад іншых варварскіх правадыроў сваім варварствам:

«Радагайс, самый страшный из всех древних и теперешних врагов, внезапно напал и наводнил всю Италию... Он, как это в обычае у такого рода варварских племен, обещал всю кровь римского народа выпить в честь своих богов.»

Уварванне ў Італію

Ў 405 годзе  камандуючы войскамі  Заходне-Рымскай імперыі Стыліхон задумаў адабраць прэфектуру Іллірык  (Грэцыя і ўсе землі да поўначы ад Грэцыі да Дуная)  ва Ўсходне-Рымскай імперыі,  якая атрымала ў гісторыкаў назву  Візантыі.  Для гэтага ён прыцягнуў гоцкага правадыра Аларыха, які чакаў з войскам  везеготаў  падыходу Стыліхона ў Эпіры. Планы Стыліхона і імператара Ганорыя парушыла раптоўнае ўварванне орд Радагайса.  Арозій  назваў  200 тысяч варвараў пад кіраўніцтвам Радагайса, Зосіма павялічыў іх лік да 400 тысяч, а Аўгустын проста паказаў,  што іх было больш 100 тысяч. Сучасныя гісторыкі ацэньваюць колькасць ваяроў у Радагайса ад 20 да 50 тысяч .

Варварскія орды падзяліліся на тры часткі  (усе  разам не маглі прахарчавацца)  і павольна прасоўваліся на Рым.  Упершыню за 600 гадоў паўстала сур'ёзная небяспека сталіцы імперыі. Сярод насельніцтва  Рыма  сталі распаўсюджвацца антыхрысціянскія настроі:

«Когда он угрожал римским крепостям, по городу пошли сомнения всех язычников: пришёл-де враг, могущественный как благодаря обилию сил, так и благодаря поддержке богов, а Город потому в безнадёжном положении и готов вот-вот пасть, что забыл богов и жертвоприношения. Всё наполнилось жалобными стенаниями, и тут же пошли разговоры о возобновлении и торжественном исполнении жертвоприношений, по всему Городу негодовали нечестивцы, повсюду поносилось имя Христа.»

Стыліхон змог сабраць 30 кагорт  (прыкладна 15 тыс. салдат)  з Лігурыі, прыцягнуў конныя атрады гуна Ульдзіна і гота Сара. Пра небяспеку становішча  сведчыць артыкул у кодэксе Хвядоса, выдадзены  ўвесну  406, па якому  дазвалялася  вызваленне рабоў з наступным заклікам іх у войска.

Стыліхон уступіў у бой, калі варвары аблажылі Фларэнцыю. Яму атрымалася адкінуць іх на некалькі кіламетраў ад горада да скалістых вышынь Фьезоле,  дзе яны занялі непрыступную пазіцыю. Стыліхон атачыў вышыні лініяй умацаванняў. Падганяемыя  голадам варвары ўступілі ў бітву, але былі адкінуты назад. Тады Радагайс капітуляваў на ўмове захавання яму жыцця.

Вялікую частку варвараў Стыліхон прадаў у рабства  (большасць з іх сканала неўзабаве ад знясілення і хвароб), 12 тысяч адборных гоцкіх ваяроў ("аптыматаў")  ён уключыў у сваю гвардыю.

Сам Радагайс быў пакараны ў жніўні 406 года.  Паводле Аўгустына загінулі таксама і яго сыны. Марцеллін Коміт у сваёй хроніцы вінаватым пакарання смерцю Радагайса,  які здаўся пад клятву Стыліхона, заве гоцкага правадыра Сара.

Этнічная прыналежнасць Радагайса

Сучаснікі нашэсця Радагайса  (Арозій, Алімпіядор, Аўгустын, Праспер) не называюць яго этнічную прыналежнасць, але адзначаюць, што пад яго кіраўніцтвам знаходзіліся готы. Арозій, каб падкрэсліць дзікасць Радагайса ў параўнанні з добра вядомымі готамі Аларыха, заве першага скіфам, падкрэсліваючы ў кантэксце не гэтулькі этнічную прыналежнасць, колькі ступень варварства. Пазнейшыя гісторыкі (Марцеллін Коміт) паўтараюць Арозія ўжо без яго кантэксту, проста завучы Радагайса скіфам.

Гісторыкі праецыююць этнонім "скіфы" на готаў,  якіх гісторыкі III-V стст. часта звалі так з-за іх пасялення ў паўночным Прычарнамор'і і Прыкарпацці.  Аднак да канца IV стагоддзя  гоцкія плямёны падзяліліся на вестготаў, якія перайшлі ў Мезію і Фракію, і остготаў, пакінутых да поўначы ад  Дуная.

Гісторык XVIII стагоддзя  Э. Гібон у сваёй папулярнай "Гісторыі заняпаду і падзення  Рымскай імперыі" злучае імя Радагайса з імем аднаго са славянскіх богаў Радэгаста, вядомага па сведчаннях XI стагоддзя. У падтрымку сваёй гіпотэзы Гібон прыводзіць толькі фанетычную блізкасць імёнаў.  Імёны з канчаткам на –гаст  былі добра вядомыя ў IV-VI стст. і адэкватна адлюстроўваліся ў крыніцах.  Гісторык 1-й паловы XX стагоддзя  John Bagnall Bury  мяркуе, што Радагайс  прывёў супляменнікаў остготаў з берагоў Днястра.

Нататкі

1.     Зосима, Новая история, кн. 5

2.     Орозий, История против язычников, 7.37

3.     Часто также предполагают, что в войске Радагайса были вандалы, свевы и бургунды, то есть те племена, которые после разгрома Радагайса в том же 406 году вторглись в Галлию через Рейн. См. Э. Гиббон.

4.     Иордан повторяет слова Орозия о том, что Радагайс был скиф, в «Romana», § 321

5.     Paganus barbarus et vere Scytha

6.     Павел Орозий. История против язычников // ВДИ. 1949. 4. С. 272-274.

7.     Augustine, De civ. Dei, V.23

8.     Heather, Peter (2006). The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians, 2nd, New York: Oxford University Press, p. 198. ISBN 0-19-515954-3.

9.     J. B. Bury. History of the Later Roman Empire. Note 167 (ch. 5.7).

10.                       Орозий, «История против язычников», 7.37

11.                       У гота Сара в распоряжении было не более 500 всадников, однако они отличались воинской выучкой и доблестью.

12.                       Cod. Theod., VII, 13, 16—17

13.                       Олимпиодор. История. / Византийский временник. т. 8 М. 1956. В пер. Е. Ч. Скржинской.: [1]

14.                       Например франкские военачальники Арбогаст и Необигаст. С VI века отмечены имена вождей славян-антов: Келагаст, Ардагаст и др.

Спасылкі

• Radagaisus from : Smith, «Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology» (1870), v. 3, p. 640 (англ.)
• Edward Gibbon. The History of the Decline and Fall of the Roman Empire. Ch. XXXI (англ.)
• J. B. Bury. History of the Later Roman Empire. Ch.V, §6 (англ.)