ІСІДАР СЕВІЛЬСКІ

ГІСТОРЫЯ ГОТАЎ

HISTORIA GOTHORUM

ПРАЛОГ

Святая Іспанія, вечна шчаслівая маці правадыроў і народаў, выдатней ты ўсіх земляў ад захаду да самых індусаў. Ты зараз па праву царыца ўсіх правінцый, якая выпраменьвае святло не толькі захаду, але і ўсходу. Ты - гонар і краса свету, слаўнейшы  край зямлі, у якім збытна квітнее ў вялікай радасці хвалебнае гоцкае племя.

Па заслугах надарыла цябе міласцівая прырода пладавітасцю ўсяго жывога. Ты багатая ягадамі, ты - сіла невычэрпная, цябе цешыць жніво, ты апранута нівай, асенена алівамі і размалёвана ўзорам лоз. Квітнеюць твае сенажаці, горы рунеюць і берагі багатыя рыбай. Ляжыш ты ў самай лепшай краіне света, не выгараеш улетку ад сонечнага жару і не чэзнеш ад ледзянога холаду, але, акружоная ўмераным нябесным поясам, харчуешся шчаслівымі зефірамі. Нараджаеш ты ўсё, што ёсць пладаноснага ў раллях, каштоўнага ў металах, прыгожага і карыснага ў жывых істотах. Не горш ты тых струменяў, якія славяцца сваімі знакамітымі статкамі.

Не параўнаецца з табой ні Алфей сваімі канямі, ні Клітумн скатом, хоць імчыць крылатыя квадрыгі Алфей, прысвечаны алімпійскім пальмам, і велізарных быкоў прыносіў некалі Клітумн у ахвяру капіталійцам. Нават у Этрурыі не знайсці такіх тлустых паш, як у цябе, і гаям Маларха ты не дзівуешся, поўная пальмаў, і не баішся прызнаць сваіх коней у бегу на гадавых скоках. Багатая ты паўнаводнымі рэкамі і жоўта ад залатаносных струменяў. У цябе крыніца конеродных. У цябе руно ад прыроднага пурпуру палымнее, як цірскі  барвовец. У цябе камень, зіготкі сярод цемры абрывістых гор, свеціцца бляскам сонца, якое побач.

Багатая ты і рэкамі, і каштоўнымі камянямі, і пурпурам, нараджаеш ты і кіраўнікоў, і тое, што прыкладаецца да ўлады. Ты гэтак жа шчодрая на ўпрыгожванне  правадырамі, калі шчаслівая бываеш  нараджаць іх. Ужо ў даўні час цябе законным шляхам палюбіў златой Рым, частка народаў, і хоць у першы шлюб цябе ўзяла гэта рымская доблесць, аднак квітнеючае гоцкае племя пасля шматлікіх перамог па ўсёй зямлі захапіла цябе сілай і палюбіла, і дагэтуль атрымлівае асалоду ад трывалай улады сярод царскіх выспаў і шматлікіх багаццяў.

ПАЧАТАК ГІСТОРЫІ

1. Несумнеўна, што племя готаў вельмі старажытнае; некаторыя ўзводзяць яго паходжанне да Магогу, сыну Іафета, судзячы пра гэта па падабенстве апошняга склада і складаючы так, галоўным чынам, са слоў прарока Іезекііля. Навукоўцы, насупраць, абвыклі часцей зваць іх "геты", чым "Гог і Магог" . Іх апісваюць як вельмі адважны народ, які імкнуўся спустошыць нават Юдэю.

2. На нашай мове іх імя тлумачыцца "пакрытыя", і гэтым паказваецца адвага. І сапраўды, ніводнае племя на зямлі не даставіла Рымскай імперыі гэтулькіх клопатаў, як яны. Бо іх нават Аляксандр загадаў пазбягаць,  іх баяўся  Пір, і Цэзар страшыўся. На працягу шматлікіх стагоддзяў імі кіравалі спачатку правадыры, а затым цары. Па парадку іх валадарання варта выкладаць паслядоўны ход падзей і злучаць кавалкі з аповядаў пра тое, пад якім імем яны кіравалі і як дзейнічалі.

3. У год XII да ўсталявання эры, калі Гней Пампей і Юлій Цэзар пачалі грамадзянскую вайну за ўладу, готы прыйшлі ў Фесалію на дапамогу Гнею Пампею супраць Цэзара. У войску Пампея ваявалі эфіёпы, індусы, персы, мідзяне, грэкі, армяне, скіфы і іншыя ўсходнія народы, сабраныя супраць Юлія, аднак мужней усіх супраціўляліся Цэзару готы. Распавядаюць, што Цэзар, здзіўлены іх лікам і доблесцю, ужо думаў пра ўцёкі, калі б ноч не спыніла бітву. Цэзар тады сказаў, што Пампей не ўмее перамагаць, а Цэзар не можа быць пераможаны, таму што калі б Пампей умеў перамагаць, то з такімі ўстойлівымі сіламі ён атрымаў бы сёння верх над Цэзарам.

4. У эру 294 ( = AD 256), у першы год валадарання Валяр'яна і Галіена готы спусціліся з альпійскіх гор, дзе яны жылі, і спустошылі Грэцыю, Македонію, Понт, Азію і Ілірык. Амаль пятнаццаць гадоў яны трымалі ў сваёй уладзе Ілірык і Македонію, пакуль імператар Клаўдзій не разбіў іх і яны не вярнуліся на свае месцы. Аўгуста  Клаўдзія рымляне ўшанавалі ўшанаваннямі за тое, што ён адагнаў ад меж рэспублікі такое моцнае племя. Яму паставілі залаты шчыт на форуме і залатую статую на Капітоліі.

5. У эру 369 ( = AD 331) на дваццаць шостым годзе імператара Канстанціна  готы ўварваліся ў землі Сарматаў  і пайшлі на Рымлян з велізарным войскам. Дзякуючы праўзыходным сілам, яны знішчылі людзей і разрабавалі зямлю. Канстанцін асабіста пастроіў войскі супраць іх і пасля жорсткай сутычкі, зрабіў готам паразу, адціснуўшы іх за Дунай. Канстанцін дэманстраваў сваю доблесць супраць розных народаў, але больш усяго ён вядомы сваёй перамогай над  готамі. Рымляне,  з ухвалы сената, узнагародзілі яго публічнымі авацыямі, бо ён разграміў шматлікія народы і вярнуў захопленыя землі імперыі.

6. У эру 407 ( = AD 369) на пятым годзе імператара Валента, Атанарых стаў першым, хто прыняў уладу над  готамі, ён кіраваў трынаццаць гадоў. Ён пачаў жорсткі пераслед вернікаў, супрацьпаставіўшы сябе готам, якія з'яўляліся Хрысціянамі. Шматлікія з апошніх сталі пакутнікамі, паколькі не пагадзіліся прыносіць ахвяры ідалам. Астатніх Атанарых забіваць пабаяўся, бо іх было вельмі шмат. Скончыўшы пераслед, ён дазволіў ім, ці дакладней прымусіў іх, пакінуць каралеўства і сысці на Рымскія тэрыторыі.

7. У эру 415 ( = AD 377) на трынаццатым годзе імператара Валента, готы ў Істрыіі  падзяліліся паміж Атанарыхам і Фрытыгернам, уладкаваўшы ўзаемную разню. Атанарых узяў верх над Фрытыгернам з дапамогай імператара Валента. У адказ на дапамогу, Атанарых адправіў амбасадараў да імператара, з дарункамі і просьбай даць настаўнікаў, здольных навучаць у Хрысціянскай веры. Валент, тым часам, адышоў ад праўдзівай Каталіцкай веры і быў абхоплены памылкай Арыанскай ерасі. Таму ён паслаў святароў ерэтыкоў, якія мелі благія перакананні, дадаўшы готаў да тых,  што вызнаюць хібную дактрыну. Гэтым атрутным пасевам ён атруціў выдатных людзей, якія яшчэ доўгія гады прытрымоіваліся  хібных поглядаў, шчыра верачы ў іх праўдзівасць.

8. Затым іх біскуп Ульфіла прыдумаў Гоцкія літары і перавёў Стары і Новы Запаветы на іх мову. Паколькі готы мелі літары і закон, яны стварылі цэрквы ўласнага толку, прытрымваючыся ў адпаведнасці  з Арыем, наступнай дактрыны пра падзельнасць. Яны верылі, што Сын меў меншае значэнне, чым Бацька, і ішоў за Ім. Яны прытрымваліся меркавання, што Святы Дух не быў Богам і не адбываўся ад сутнасці Бацькі, але быў створаны Сынам, і быў прызначаны для службы і падначалення абодвум. Яны сцвярджалі, што была адна інастась і адна сутнасць Бацькі, другая была Сына, і нарэшце яшчэ адна - Святога Духа, такім чынам яны не шанавалі адзінага Бога, у адпаведнасці са святым пісаннем, а мелі трох розных богаў. Яны ўсталявалі гэта зласлівае блюзнерства на доўгія часы і прытрымваліся яго на працягу кіравання каралёў на працягу 213 гадоў. Урэшце, думаючы пра выратаванне, яны адкінулі памылкі і дзякуючы літасці Хрыста з’ядналіся  з Каталіцкай верай.

9. У эру 416 (= AD 378) на чатырнаццатым годзе імператара Валента, готы, тыя самыя, што перш выгналі Хрысціян з роднай зямлі, былі самі, разам з каралём Атанарыхам, выгнаны Гунамі. Перасекшы Дунай, яны здаліся - хоць і без складання зброі - паколькі не маглі супрацьстаяць магутнасці імператара Валента, і атрымалі Фракію для селішча. Аднак, калі іх вольнасці, да якіх яны прывыклі, былі прыціснуты Рымлянамі, яны паўсталі. Яны спустошылі  Фракію  агнём  і мячом, знішчылі Рымскае войска, спалілі да смерці самога Валента, які, быўшы паранены дзідай, бег на адну з навакольных віл. Той, хто аддаў гэтулькі чыстых душ  вечнаму полымю, сам быў жыўцом спалены готамі .

10. Падчас мецяжу готы сустрэліся з тымі спавяданнікамі з готаў, каго раней самі выгналі са сваёй зямлі з-за іх веры, і пажадалі аб'яднацца з імі і падзяліць здабычу. Калі спавяданнікі адхілілі прапанову, некаторыя былі забіты. Іншыя, абітая ў горнай мясцовасці і забяспечваючы сябе ўсім неабходным самастойна, не толькі захаваліся як Каталіцкія Хрысціяне, але і засталіся ў добрых адносінах з Рымлянамі, якія прытулілі іх раней.

11. У эру 419 ( = AD 381) у трэці год імператара Хвядоса Іспанца, Атанарых дамовіўся з Хвядосам пра сяброўства і адправіўся ў Канстанцінопаль. Там, праз пятнаццаць дзён пасля ганаровага прыёму, ён сканаў (Г.А.:магчыма атравілі). Так як кароль памёр, готы, прыязна прынятыя імператарам Хвядосам, дамовіліся з ім пра мір і прызналі над сабой Рымскую ўладу.

12. У эру 420 ( = AD 382) у чацвёрты год імператара Хвядоса, готы адпрэчылі дамову з Рымлянамі і паставілі сваім каралём Аларыха. Так яны паказалі, што больш не знаходзяцца пад Рымскай уладай і з гэтага часу вынікаюць законам і наказам тых, каго раней адпрэчылі, і ад звяза з кім адмовіліся пасля перамогі ў бітве.

13. У эру 437 ( = AD 399) у чацвёрты год імператараў Ганарыя і Аркадзя, готы сілком падзялілі каралеўства на дзве часткі паміж Аларыхам і Радагайсам, паколькі не маглі прыйсці да дамовы, як знішчаць Рымлян, і вырашылі таксама для рабавання падзяліць на часткі Італію.

14. У эру 443 ( = AD 405) у дзясяты год імператараў Аркадзя і Ганарыя, Радагайс, кароль готаў, Скіф па паходжанні, прыхільнік культу ідалаў і варварскай дзікасці, разбуральна ўварваўся ў Італію з 200 000 войскам, пакляўшыся, пагарджаючы Хрыста, дараваць кроў Рымлян сваім багам у выпадку перамогі. Яго войска было акружана Рымскім вайскаводам Сталіхонам у горнай частцы Тасканы і пераможана больш голадам, чым мячом. Пасля гэтага кароль быў запалонены і забіты.

15. У эру 447 ( = AD 409) у пятнаццаты год імператара Аркадзя, пазнаўшы пра смерць Радагайса, Аларых, яго суправіцель - быўшы Хрысціянінам па імі, але ерэтыком па справах - моцна засмуціўся, што так шмат готаў забіта Рымлянамі. Ён выйшаў на бітву супраць Рыма, жадаючы адпомсціць за кроў сваіх супляменнікаў. Абсадзіўшы Рым, ён уварваўся ўнутр пасля разбуральнага штурму. Так Горад, пераможца ўсіх народаў, падпарадкаваўся пераможным готам; зняважаны і запалонены, ён стаў служыць ім. Аднак готы адрозніліся тым, што праявілі да Рыма літасць. Яны далі клятву, што калі ўвойдуць у горад, то не падвергнуць тых Рымлян, якія атуліліся ў цэрквах, знішчэнню. Пасля такой клятвы яны пайшлі на прыступ, усе, хто бег у святыя месцы, пазбеглі смерці і палону. Нават тыя, хто знаходзіўся па-за цэрквамі, але проста заклікаў да імя Хрыста і святых, атрымалі ад готаў  літасць.

16. Хоць рабаванне астатняга насельніцтва не было забаронена, дзікасць ворагаў была досыць стрыманай. Калі готы падвяргалі горад апісанаму спусташэнню, адзін шляхетны чалавек падышоў да прысвечанай Богу пажылой нявінніцы. Ён ветліва параіў ёй прынесці ўсё срэбра і золата, якія ў яе ёсць. Яна разважліва зрабіла гэта. Пакуль ён любаваўся формай і прыгажосцю пасудзін, створанымі старажытнымі Рымлянамі, нявінніца сказала: "Гэтыя пасудзіны мне даручылі захаваць для свяцілішча Апостала Пятра: бяры іх, калі адважышся. Я не смею перадаваць такія святыя рэчы ворагам. " Напалоханы згадваннем імя Апостала, гот праз пасланца паведаміў пра інцыдэнт каралю. Кароль неадкладна загадаў з выбачэннямі вярнуць усё ў свяцілішча Св. Пятра, сказаўшы, што ён ваюе з Рымлянамі, а не Апосталамі.

17. Такім чынам, нявінніца адправілася зваротна, ганараваная ганаровай працэсіі, якая суправаджаецца тымі, хто, ідучы за ёй і спяваючы гімны і песні, нёс на галовах срэбныя і залатыя пасудзіны, у асяроддзі ўзброенай аховы, вылучанай па загадзе караля. Натоўпы Хрысціян сцякаліся з зацішных месцаў, учуўшы галасы , якія спяваюць.  Нават язычнікі шлі з імі, прыкідваючыся Хрысціянамі, каб пазбегнуць згубы.

18. У той час готы захапілі ў Рыме Галу Плацыдзію, дачку кіраўніка Хвядоса, сястру імператараў Аркадзя і Ганарыя, разам з незлічонай колькасцю золата. Адняўшы ў Рымлян багацце, разбурыўшы і спаліўшы некаторыя часткі горада, яны сышлі на трэці дзень. Адтуль, узыдучы на караблі, яны вырашылі адправіцца на Сіцылію, якая адлучана ад Італіі вузкім пралівам. Рызыкнуўшы ў варожым моры, яны страцілі значную частку войска. Аднак настолькі вялікая была слава пераможцаў Рыма, што ў параўнанні з ёй страты на моры здаваліся неістотныя; перамога цалкам выкупала караблекрушэнне. Неўзабаве здарылася смерць Аларыха. Ён памёр у Італіі на дваццаць восьмым годзе кіравання. (Г.І.: Аларых ёсць нашчадак драўлянскага роду Малаў і роданачальнік рода Балтаў).

19. У эру 448 ( = AD 410) на шаснаццатым годзе імператараў Ганарыя і Аркадзя, калі пасля рабавання Горада памёр Аларых, Атавульф  стаў каралём готаў і кіраваў шэсць гадоў. На пятым годзе кіравання ён пакінуў Італію і адправіўся ў Галію. Ён узяў у жонкі Галу Плацыдзію, дачку імператара Хвядоса, якую готы захапілі ў Рыме. Некаторыя верылі, што так спраўдзілася прадказанне Данііла, які вяшчаў, што дачка караля поўдня выйдзе замуж за караля поўначы, але іх нашчадства не выжыве. Гэты прарок далей дадаў:  "І не працягнецца яго род." І сапраўды ад яго не было нашчадкаў, якія маглі б успадкоўваць каралеўства бацькі. Пасля таго, як Атавульф пакінуў Галію і прыйшоў у Іспанію, у Барселоне падчас сяброўскай гутаркі яму пераразаў горла адзін з уласных людзей.

20. У эру 454 (= AD 416) на дваццаць другім годзе імператараў Аркадзя і Ганарыя, Сігерых быў абраны каралём на месца Атавульфа.  Руплівы ў дасягненні міру з Рымлянамі, ён неўзабаве быў забіты сваімі людзьмі.

21. У тую ж эру і год, Валія ўспадкаваў Сігерыху і кіраваў тры гады . Ён быў абраны готамі, каб весці вайну, але накіраваны чароўным провідам да свету. Толькі пачаўшы кіраваць, ён адразу склаў дамову з імператарам Ганорыем. Ён з пашанай вярнуў сястру імператара, Галу Плацыдзію, якая раней была захоплена ў Рыме. Ён абяцаў імператару выстаўляць войскі на боку Рымскай дзяржавы. Затым ён быў закліканы ў Іспанію патрыцыем Канстанцыем .

22. Валія ўладкаваў грандыёзную бойню варвараў у імя Рыма. Ён разграміў у бітве Сілінгійскіх Вандалаў у Бетыке. Ён знішчыў Аланаў, якія кіравалі Вандаламі і Свевамі, так грунтоўна, што калі іх кароль Атакс быў забіты, нешматлікія, хто выжыў, забыліся імя свайго каралеўства і падпарадкаваліся каралю Вандалаў з Галісіі  Гундэрыху. Скончыўшы Вайну ў Іспаніі, Валія памкнуўся пераправіцца ў Афрыку з марскім флатоў, які падрыхтаваў. Але патрапіўшы ў сур'ёзны шторм у праліве Кадыса, і памятаючы пра караблекрушэнне, якое здарыліся ў часы Аларыха, ён вырашыў не спакушаць лёс і вярнуўся ў Галію. У якасці прызнання заслуг, імператар даў яму Ніжнюю Аквітанію, з усімі гарадамі навакольных правінцый, уздоўж  акіянскага ўзбярэжжа.

23. У эру 457 ( = AD 419) на дваццаць пятым годзе імператараў Ганорыя і Аркадзя, кароль Валія памёр і яму ўспадкаваў Теадэрыд, які кіраваў трыццаць тры гады. Не задаволіўшыся Аквітанскім каралеўствам, ён адпрэчыў мірную дамову з Рымам і разрабаваў мноства Рымскіх гарадоў, суседніх з яго землямі. Ён напаў на Арль, найболей значны горад  Галіі, і абсадзіў яго з велізарнымі сіламі. Аднак ён адступіў адтуль, не без страху перад сіламі Аэцыя, камандуючага Рымскім войскам.

24. Пасля таго, як Аэцый быў ухілены ад камандавання войскамі імператарам Валенцініанам, Тэадарыд захапіў горад Нарбону, узяўшы яе доўгай аблогай і зморам. І зноў ён быў звернуты ва ўцёкі, гэтым разам Літарыем, камандуючым Рымскім войскам, пры дапамозе Гунаў. Але хоць Літарый спачатку перамог готаў, пазней, кіраваны дэманічнымі знакамі і словамі вешчуноў, ён ізноў пачаў з імі вайну. У выніку Рымскае войска было пераможана, а Літарый памёр, як прайграўшы. Адгэтуль ясна відаць, што ўсе яго няшчасці не здарыліся б, пакладзіся ён на веру, а не на дэманічныя знакі.

25. Тэадарыд склаў мірную дамову  з Рымлянамі і разам з Рымскім камандуючым Аэцыем удзельнічаў у бітве на Каталаўнскіх палях супраць Гунаў, якія спусташалі гальскія правінцыі, жорстка абыходзячыся з насельніцтвам і знішчаючы гарады. Тэадарыд загінуў у бітве, але як стала ясна пазней, ён памёр пераможцам. Готы, пад правадырствам Тарысмунда, сына Тэадарыда, ваявалі так сурова, што паміж першым і апошнім бітвамі пала 300 000 чалавек .

26. Мноства знакаў на нябёсах і зямлі прадвесціла гэтыя падзеі, цуды папярэднічалі жорсткую вайну. Увесь час здараліся землятрусы, месяц пацямнеў на ўсходзе, а з захаду з'явілася велізарная камета і была бачная некаторы час. На поўначы запунсавелі нябёсы, прадвесцячы кроў і агонь, іх перакрэслілі зіготкія лініі, быццам залатыя дзіды. Не дзіўна, што згуба такой колькасці людзей была адзначана чароўнымі знакамі.

27. Гуны, выразаныя амаль да поўнага знішчэння, пакінулі Галію і са сваім каралём Атылай беглі ў Італію, дзе напалі на некаторыя гарады. Там яны трывалі незлічоныя бедствы, якія паражаюцца голадам і карай нябеснай. Больш таго, імператар Маркіян  паслаў войска і ўразіў Гунаў імклівым нападам. Сур'ёзна саслабелыя, Гуны вярнуліся ў сваю зямлю, дзе Атыла, іх кароль, неўзабаве памёр.

28. Адразу пасля гэтага сыны Атылы пачалі барацьбу за каралеўства. Гуны, ужо меўшыя  значныя страты, пачалі знішчаць адзін аднаго ўласнымі мячамі. Варта заўважыць, што паколькі кожная бітва прыводзіць да згубы людзей, Гуны паступова зніклі. Так адбылося, паколькі яны былі закліканы для выпрабавання вернікамі, гэтак жа як народ Персаў.

29. Яны былі гневам Гасподнім. Так часта, як яго абурэнне вырастае супраць вернікаў, ён карае іх Гунамі, каб, ачысціўшыся ў пакутах, вернікі адпрэчылі спакусы свету і яго грахі і ўвайшлі ў нябеснае каралеўства. Народ Гунаў быў гэтак дзік, што калі яны адчувалі голад падчас бітвы, то пратыкалі конскую вену і задавальнялі свой апетыт, выпіваючы кроў.

30. У эру 490 ( =AD 452), у першы год імператара Маркіяна, Тарысмунд, сын Тэадарыда, прыняў каралеўства на адзін год . Запальчывы і несправядлівы з самага пачатку кіравання, ён узбудзіў да сябе варожасць і стварыў шмат благога. Ён быў забіты сваімі братамі Тэадарыхам і Фрадэрыхам.

31. У эру 491 ( =AD 453) у другі год імператара Маркіяна, Тэадарых успадкаваў свайму забітаму брату як кароль і кіраваў трынаццаць гадоў. Паколькі  Тэадарых разам з Галамі спрыяў прыходу імператара Авіта да ўлады, ён атрымаў падтрымку Авіта, калі адправіўся ў Іспанію з Аквітаніі з велізарным войскам. Рэхіарый, кароль Свеваў, паспяшаўся з войскам, каб сустрэць яго ў дванаццаці мілях ад горада Асторга, на рацэ званай Арбіга. Як толькі пачалася бітва, Рэхіарый атрымаў паразу: некаторыя яго салдаты былі забіты, іншыя патрапілі ў палон, а шмат пусцілася наўцёкі. Урэшце, бег і Рэхіарый. Паранены дзідай і пазбаўлены войска, ён быў схоплены ў Апорта і жывым дастаўлены да караля Тэадарыха.

32. Калі Рэхіарыя  каралі смерцю і тыя, што выжылі пасля першай бітвы здаліся - частка з іх была тым не менш  пакарана - каралеўства Свеваў  было амаль знішчана і фактычна перастала існаваць. Аднак Свевы, якія заставаліся ў найболей выдаленай частцы Галісіі, паставілі Малдраса, сына Масілы, у якасці свайго караля і пачалі аднаўляць каралеўства Свеваў. Пасля таго, як Рэхіарыя забілі, пераможца Тэадарых адправіўся з Галісіі  у Лузітанію. Калі ён паспрабаваў разрабаваць горад Мерыда, то быў напалоханы знакамі святога пакутніка Еўлалія. Ён хутка адступіў з усім войскам і вярнуўся ў Галію.

33. Праз кароткі час, Тэадарых паслаў частку свайго войска пад камандаваннем Кеурыла ў правінцыю Бэтыка, а іншую частку - пад камандай Сумерыха і Непыціяна - у Галісію, дзе яны разрабавалі і спустошылі землі Свеваў у Луга. У Галіі, коміт і грамадзянін Агрыпінаў, супернік Рымскага коміта Эгідзія, здаў Нарбону Тэадарыху, каб атрымаць падтрымку готаў. Пазней, некалькі амбасадараў, адпраўленых Рэмісмундам, сынам караля Свеваў Малдраса, прыбылі да Тэадарыха, просячы міру і сяброўства. У адказ Тэадарых адправіў Рэмісмунду зброю, падарункі і жанчыну ў жонкі. У якасці амбасадара да Рэмісмунда Тэадарых прызначыў Салу. Калі Сала вярнуўся ў Галію, ён выявіў, што Тэадарых забіты ўласным братам  Эўрыхам.

34. У эру 504 ( = AD 466) у восьмы год імператара Льва, Эўрых, здзейсніўшы супраць старэйшага брата то ж, што той здзейсніў супраць свайго, успадкаваў яму ў якасці караля і кіраваў сямнаццаць гадоў. Як толькі злачынства дало яму ўладу, ён адправіў амбасадараў да імператара Льва і без затрымкі пачаў грандыёзны і разбуральны наступ на Лузітанію. Адтуль ён паслаў войска, якое ўзяла Памплону і Сарагосу, забяспечыўшы яго ўладай над паўночнай Іспаніяй. У выніку ўварвання, ён загубіў відаць правінцыю Тарракону, якая ваявала супраць яго. Вярнуўшыся ў Галію, ён пасля бітвы разрабаваў гарады Арль і Марсэль і дадаў абодва да свайго каралеўства.

35. Аднойчы, калі Готы сабраліся на раду, Эўрых заўважыў, што зброя, якую яны трымалі ў руках, часова змянілася: жалеза лёзаў змяніла колер. Некаторыя лёзы сталі зялёнымі, некаторыя ружовымі, некаторыя жоўтымі, а некаторыя чорнымі. У кіраванне караля  Эўрыха, Готы пачалі запісваць свае законы, якія перш былі вядомыя толькі як традыцыі і звычаі. Эўрых памёр сваёй смерцю ў Арле.

36. У эру 521 ( = AD 483), у дзясяты год імператара Зянона, пасля смерці Эўрыха, Аларых, яго сын, стаў каралём готаў  ў горадзе Тулузе, і кіраваў дваццаць тры гады. Хловіс, кароль Франкаў, прагнуў захапіць каралеўства Галію і развязаў вайну супраць Аларыха, заручыўшыся дапамогай Бургундцаў.  Ён звярнуў войска готаў  ва ўцёкі і канчаткова разграміў караля Аларыха ў Пуаць’е і забіў яго. Аднак, калі Тэадарых, кароль Італіі, пазнаў пра смерць зяця, ён пакінуў Італію і адкінуў Франкаў. Ён захапіў тую частку каралеўства, якая была ў варожай акупацыі і вярнуў пад уладу готаў.

37. У эру 544 ( = AD 506) у сямнаццаты год імператара Анастасія, Гезаліх, сын папярэдняга караля, народжаны наложніцай, быў пастаўлены кіраўніком Нарбоны і кіраваў чатыры гады. Нікчэмны, ён вядомы толькі сумным лёсам і баязлівасцю. У выніку, калі Нарбона была захоплена Гундабадам, каралём Бургундаў, Гезаліх бег у Барселону, пакрыўшы сябе ганьбай і дапусціўшы страшны разгром сваіх людзей. Там ён заставаўся датуль, пакуль не быў адлучаны ад улады над каралеўствам рашэннем Тэадарыха.

38. Адтуль Гезаліх адправіўся ў Афрыку, прасіць дапамогі ў Вандалаў, спадзяючыся вярнуць сваё каралеўства. Не здолеўшы здабыць дапамогу, ён неўзабаве вярнуўся з Афрыкі і ў страху перад Тэадарыхам, адправіўся ў Аквітанію. Пажыўшы там на працягу года, ён вярнуўся ў Іспанію. Ён уступіў у бітву з Эбай, вайскаводам караля Тэадарыха, у дванаццаці мілях ад горада Барселона, і, урэшце, пусціўся наўцёкі. Гезаліх быў схоплены на іншым боку ракі Дуранс у Галіі і забіты. Так ён страціў гонар і жыццё.

39. У эру 549 ( = AD 511) у дваццаць першы год імператара Анастасія, Тэадарых Малодшы правіў Італіяй ужо васямнаццаты год. Ён быў зроблены консулам і каралём Італіі імператарам Зянонам у Рыме, пасля таго як Адаакр, кароль  Астраготаў , быў забіты, а яго пераможаны брат Ханаульф бег праз Дунайскую мяжу. Калі кароль готаў Гезаліх быў забіты, Тэадарых трымаў каралеўства готаў ў Іспаніі пятнаццаць гадоў, перадаўшы яго яшчэ пры жыцці свайму ўнуку Амальрыху. Вярнуўшыся адтуль у Італію, ён мудра кіраваў яшчэ шмат гадоў. Яго стараннямі было адноўлена добрая якасць горада Рыма. Ён перабудаваў сцены, у падзяку, зашто сенат узвёў яму залатую статую.

40. У эру 564 ( = AD 526) у першы год імператара Юстыніяна, пасля вяртання Тэадарыха ў Італію, яго ўнук Амальрых кіраваў пяць гадоў. Пабіты Хільдзебертам, каралём Франкаў, у бітве ў Нарбоны, Амальрых у страху бег у Барселону. Пагарджаны ўсімі, ён быў зарэзаны ўласнымі людзьмі і памёр.

41. У эру 569 ( = AD 531) шосты год імператара Юстыніяна, пасля Амальрыха каралём Іспаніі быў зроблены  Тэадзіс, ён кіраваў сямнаццаць гадоў. Нягледзячы на то, што ён быў ерэтыком, кароль дараваў цэрквам мір, дазволіў Каталіцкім біскупам сабрацца разам у горадзе Таледо і абмяркоўваць адкрыта і вольна ўсё, што да царкоўных парадкаў. У кіраванне Тэадзіса каралі Франкаў з'явіліся ў Іспанію з незлічонымі сіламі і спустошылі правінцыю Таракона. Готы, пад камандай вайскавода Тэадзігісла, перакрылі праходы ў Іспанію і, да ўласнага здзіўлення, разграмілі войска Франкаў. У адказ на маленні і велізарныя сумы грошай, вайскавод даў варожым атрадам праход на перыяд у адзін дзень і адну ноч. Франкі, якія не паспелі адступіць у адведзены час, былі бязлітасна знішчаны мячамі Готаў.

42. Пасля гэтай шчаслівай перамогі, Готы па благой парадзе распачалі паход праз праліў Кадзіса. Яны перасеклі яго дзеля бітвы з ваярамі, якія захапілі горад Кеута і знішчылі Готаў. Спачатку Готы люта штурмавалі крэпасць. Аднак на наступную нядзелю яны адклалі зброю, каб не паганіць святы дзень бітвай. Выкарыставаўшы гэтую магчымасць, супернікі раптам атакавалі і атачылі войска захопнікаў, заціснуўшы паміж морам і зямлёй, так што ніводны чалавек не змог пазбегнуць наступнай бойні.

43. Крыху пазней, кароль Тэадзіс сустрэў смерць, якую ён заслужыў. Ён быў забіты ў палацы адным чалавекам, які доўгі час прыкідваўся вар'ятам, ашукваючы караля. Майстэрска малюючы вар'яцтва, ён закалоў кіраўніка. Зрынуты раненнем, Тэадзіс стрымаў сваю гнеўную душу. Сходзячы крывёй, ён прымусіў сваіх прыхільнікаў даць клятву, што забойцу не пакараюць смерцю, сказаўшы, што гэта справядлівая адплата за забойства яго вайскавода.

44. У эру 586 ( = AD 548), у дваццаць трэці год імератара Юстыніяна, пасля таго, як Тэадзіс быў забіты, Тэадзігісл быў пастаўлены над Готамі, і кіраваў адзін год. Ён публічна апаганіў сямейную сувязь шматлікіх магнатаў і вырашыў іх забіць. Аднак ён быў апярэджаны групай змоўшчыкаў з Севіллі. Яму пераразалі горла пасярод свята, і ад гэтага ён памёр.

45. У эру 587 ( = AD 549) у дваццаць чацвёрты год імператара Юстыніяна, пасля таго, як быў забіты Тэадзігісл, Агіла стаў каралём і кіраваў пяць гадоў. Пачаўшы вайну супраць горада Кардобы, Агіла, у знак пагарды Каталіцкай веры, пашкодзіў царкву блаславёнага пакутніка Ацісклія. У разгар барацьбы з гараджанамі Кардобы  гэты недалёкі чалавек апаганіў святое месца пахавання Ацісклія рэшткамі сваіх ворагаў і іх канёў. За гэта святыя пакаралі яго. Яны адпомсцілі тым, што ў гэтай кампаніі ён страціў і сына, забітага разам са значнай часткай войска, і велізарныя скарбы.

46. Пераможаны Агіла бег у страху ў Мерыду. Праз некаторы час Атанагільд пачаў мяцеж супраць яго, жадаючы атрымаць уладу. Атанагільд атачыў войскамі войска, якое Агіла паслаў, каб сустрэць суперніка ў Севіллі. Готы, бачачы, што забіваюць адзін аднаго і, баючыся імперскага войска, якое магло ўварвацца ў Іспанію пад падставай дапамогі , забілі Агілу ў Мерыдзе і падпарадкаваліся Атанагільду.

47. У эру 592 ( = AD 554), у дваццаць дзявяты год імператара Юстыніяна, пасля таго, як быў забіты Агіла, Атанагільд кіраваў захопленым каралеўствам чатырнаццаць гадоў. Пачаўшы паўстанне з мэтай зрынуць Агілу, ён папрасіў ваеннай дапамогі ў імператара Юстыніяна. Аднак пазней, ён апынуўся няздольны, нягледзячы на ўсе спробы, выдаліць гэтых ваяроў за межы каралеўства. І з тых часоў да нашых дзён Готы біліся з імі. Аднак, саслабленыя рэгулярнымі бітвамі, яны цяпер атрымалі паразу, панясучы велізарныя страты. Атанагільд памёр натуральнай смерцю ў Таледо і каралеўскі пасад заставаўся вольным на працягу пяці месяцаў.

48. У эру 605 ( = AD 567), у другі год імператара Юстына Малодшага, Ліува стаў каралём Готаў пасля Атанагільда, і кіраваў тры гады. На другі год пасля ўсшэсця на пасад ён зрабіў свайго брата Леавігільда не толькі спадчыннікам, але і суправіцелем, даўшы яму ў кіраванне Іспанію, сам жа стаў кіраваць Нарбонскай Галіей. Так каралеўства атрымала двух кіраўнікоў, нягледзячы на тое, што ніякая ўлада добраахвотна не уступаецца. Пасля гэтага Ліува кіраваў толькі адзін год, затым  ва ўладзе застаўся адзін Леавігільд.

49. У эру 606 ( = AD 568) у трэці год імператара Юстына Малодшага, пасля таго, як Леавігільд стаў каралём Іспаніі гэтак жа як і Нарбонскай Галіі, ён стаў пашыраць каралеўства і ўзбагачаць казну войнамі. Дзякуючы свайму войску і спадарожнаму ёй поспеху, ён дасягнуў вялікіх вынікаў. Ён захапіў Кантабрыю і ўзяў Арэгію. Сабарыя была заваявана цалкам. Мноства мяцежных гарадоў Іспаніі здалося яго войскам. Ён вадзіў салдатаў у шматлікія бітвы і захапіў шматлікія крэпасці, якія затым разбурыў. Ён абсадзіў уласнага сына Херменгільда, які паўстаў супраць улады бацькі, і перамог яго. Нарэшце, Леавігільд развязаў вайну са Свевамі  і з дзіўнай хуткасцю прывёў іх каралеўства пад уладу свайго народа. Ён распаўсюдзіў сваю ўладу на вялікую частку Іспаніі, раней народ Готаў займаў толькі маленькую тэрыторыю. Аднак адсутнасць набожнасці ганебнай плямай лягла на славу яго перамог.

50. Перапоўнены ўтрапёнасцю Арыанскай памылкі, Леавігільд пачаў пераслед Каталікоў, саслаў біскупаў, адняў прыбыткі і прывілеі ў царквы. Гэтымі жудаснымі дзеямі ён прымусіў шматлікіх падхапіць Арыанскую заразу. Іншых ён увёў у зман без пераследу, спакусіўшы іх золатам і ўласнасцю. У ліку іншых блюзнерстваў яго ерасі, тое, што ён адважыўся перахрышчываць Каталікоў, і не толькі простых людзей, але і святароў, такіх як Вінцэнт Сарагосцкі, хто стаў з біскупам адрачэнцам і такім чынам зрынуў сябе з нябёсаў у пекла.

51. Леавігільд быў бязлітасны да некаторых са сваіх людзей, калі ён бачыў кагосьці выбітнага шляхетнасцю і магутнасцю, то або абезгалоўліваў яго, або адпраўляў у ссылку. Ён быў першым, хто павялічыў паборы і першым, хто напоўніў казну, рабуючы грамадзян і абіраючы ворагаў. Акрамя таго, ён заснаваў горад у Кельціберыі, які назваў у гонар сына Рэкаполісам. Што да законаў, то ён выправіў тыя, што былі ўведзены Эўрыхам, дадаўшы тыя, якіх не было, і выдаліўшы лішнія. Ён кіраваў васямнаццаць гадоў і памёр натуральнай смерцю ў Таледо.

52. У эру 624 ( = AD 586) у трэці год імператара Маўрыкія, пасля таго, як памёр Леавігільд, яго сын Рэкарэд быў каранаваны каралём. Ён быў набожным чалавекам, адрозніваўшымся ад бацькі па ладзе жыцця. Тады як адзін быў нявернікам і схільным да вайны, другі  быў міралюбным і дзейным у мірны час; адзін распаўсюджваў магутнасць народа Готаў  праз мастацтва вайны, другі  ўзносіў народ пасродкам перамогі веры. У самым пачатку свайго кіравання Рэкарэд прыняў Каталіцкую веру, заклікаўшы ўсіх людзей нацыі Готаў  да выканання правільнага веравызнання і ўхіленню сумнай памылкі.

53. Затым Рэкарэд склікаў сінод біскупаў з розных правінцый Іспаніі і Нарбонскай Галіі каб асудзіць Арыанскую ерась. Гэты прававерны кіраўнік прысутнічаў на радзе асабіста і засведчыў яе дзеі сваім подпісам. Ён асудзіў, разам з усімі пададзенымі, фальшывае вучэнне Арыя, якога народ Готаў прытрымваўся ў той час. Ён абвясціў адзінства трох выяў Бога: Сын народжаны адзінасушчна  ад Бацькі, а Святы Дух не паасобны з Бацькам і Сынам і ёсць Дух іх абодвух, які злучае іх у адзінае цэлае.

54. З дапамогай нованабытай веры, ён вёў войны супраць варожых народаў. Калі ў Нарбонскую Галію ўварваліся Франкі з 60 000 войскам, Рэкарэд паслаў супраць іх вайскавода Клаўдзія і атрымаў хвалебную перамогу. Не было перамогі ў Готаў  ў Іспаніі большай ці нават параўнальнай з гэтай перамогай. Шмат тысяч ворагаў было забіта ці запалонена, а пакінутая частка войска пусцілася наўцёкі ад  пераследвання  Готаў, і бегла да самых меж свайго каралеўства. Рэкарэд  часта дэманстраваў сваю сілу супраць Рымлян і нападаў на Баскаў. У гэтых выпадках ён дзейнічаў не дзеля вайны, а каб трэніраваць сваіх людзей, як гэта робіцца ў змаганнях па барацьбе.

55. Правінцыі, захопленыя бацькам з дапамогай вайны, Рэкарэд захоўваў у міру, кіраваў імі справядліва, панаваў умерана. Ён быў добрым і мяккім, незвычайна ласкавым, і настолькі сардэчным і добразычлівым, што нават дрэнныя людзі жадалі яго любві. Ён быў настолькі вялікадушны, што сваёй уладай вярнуў прыватным грамадзянам і цэрквам багацці, якія яго бацька ганебным чынам  ўключыў у казну. Ён быў настолькі літасцівым, што часта памяншаў падаткі свайго народа, даруючы яму прабачэнне.

56. Рэкарэд шматлікіх узбагаціў дарункамі, але яшчэ больш ушанаваннямі. Ён раздаваў сваё багацце недасканалым, а скарбы жабракам, ведаючы, што каралеўства дадзена яму менавіта для гэтага, так каб ён мог атрымліваць асалоду ад іх, дасягаючы добрых здзяйсненняў з добрых распачынанняў. Ён быў каранаваны славай праўдзівай веры, якой прытрымваўся з самага пачатку кіравання. Ён адышоў з мірам  у Таледо, кіраваўшы пятнаццаць гадоў.

57. У эру 639 ( = AD 601), у сямнаццаты год імператара Маўрыкія, пасля смерці караля Рэкарэда, яго сын Ліува кіраваў два гады. Народжаны на свет  высакароднай маці, ён быў вядомы прыроджанымі дабрадзейнасцямі. Аднак Віттэрых незаконна захапіў уладу і пазбавіў яго каралеўства ў самым росквіце сіл. Адсекшы Ліуве правую руку, Віттэрых забіў яго на дваццатым годзе жыцця, другім годзе кіравання.

58. У эру 641 ( = AD 603), у дваццаты год імператара Маўрыкія, пасля забойства Ліувы, Віттэрых на сем гадоў захапіў каралеўства. Хоць і спрактыкаваны ў мастацтве вайны, ён ніколі не атрымліваў перамог. Ён часта выяўляў сябе на поле бою з войскамі Рымлян, аднак не дасягнуў ніякіх поспехаў, акрамя захопу сваімі вайскаводамі некалькіх ваяроў суперніка ў Сагунтума . На працягу жыцця ён дзеяў шмат беззаконня, і паколькі ён жыў з мячом, то і памёр ад мяча. Смерць нявіннага Ліувы не апынулася бяскарнай. Віттэрых быў забіты падчас ежы ў выніку змовы. Яго цела было вынесена без усякіх цырымоній і пахавана.

59. У эру 648 ( = AD 610), у шосты год імператара Фокі, Гундэмар кіраваў пасля Віттэрыха два гады. Падчас аднаго паходу , ён разграміў Баскаў, падчас другога - абсадзіў войска Рымлян. Ён памёр натуральнай смерцю ў Таледо.

60. У эру 650 ( = AD 612), у другі год імператара Іраклія, Сісебат быў закліканы валадарыць пасля Гундэмара, і кіраваў восем гадоў і шэсць месяцаў. Напачатку кіраванні ён прымусіў Габрэяў перайсці ў Хрысціянскую веру, дзейнічаючы са стараннасцю, аднак "без ведаў", бо ўжыў сілу там, дзе трэба ўжываць перакананне. Аднак, як напісана, "выпадкова ці праўдзіва, Хрыстос будзе абвешчаны."  Сісебат не быў красамоўным, каб майстэрска выказваць сваё меркаванне, ды і ведамі літар ён таксама быў абдзелены.

61. Сісебат вядомы сваімі ваеннымі паходамі і перамогамі. Ён прывёў мяцежных Астурыйцаў да падпарадкавання, адправіўшы супраць іх войска. Дзякуючы вайскаводам, ён перамог Русконаў, якія былі абаронены крутымі гарамі з усіх бакоў. Ён меў шчасце двойчы зладзіць трыўмф над Рымлянамі і з баямі падпарадкаваў шэраг іх гарадоў. Ён быў так літасцівы ў зачараванні перамогай, што на ўласныя грошы выкупіў шматлікіх ворагаў, асуджаных на рабства і перададзеных у якасці здабычы войску. Некаторыя кажуць, што ён памёр натуральнай смерцю, іншыя - што ў выніку празмернасцяў у леках. Ён пакінуў маленькага сына, Рэкарэда, які быў каралём некалькі дзён пасля смерці бацькі і кіраваў датуль, пакуль яго не перапыніла смерць.

62. У эру 659 ( = AD 621), у дзясяты год імператара Іраклія, дастаслаўный  Свінціла божай літасцю прыняў каралеўскі скіпетр. Быўшы вайскаводам пры каралю Сісебаце, ён захапіў Рымскія крэпасці і перамог Русконаў. Пасля ўзвядзення ў каралеўскую пасаду, ён пачаў новую вайну і захапіў усе гарады, якія Рымскае войска ўтрымлівала ў Іспаніі. Па цудоўным збегу акалічнасцяў ён зладзіў такі трыумф, якога да яго не спраўляў ніводны кароль. Ён быў першым каралём, які валодаў ўсёй Іспаніяй ад поўначы да праліва. Яго слава значна ўзрасла, калі ў гэтай вайне, ён паланіў двух патрыцыяў, аднаго хітрасцю, другога сілай.

63. Напачатку кіравання  Свінціла арганізаваў паход супраць Баскоў, якія ўварваліся ў правінцыю Таракона. Гэтыя горцы былі ахоплены такім страхам, учуўшы пра яго набліжэнне, што неадкладна пакідалі зброю і вызвалілі рукі для малітвы, схіліліся, як просьбіты, і выдалі закладнікаў, чакаючыся справядлівага правасуддзя. На ўласныя сродкі і сваімі рукамі, яны пабудавалі для Готаў  горад Алагік, абяцаючы падпарадкоўвацца ўладзе Свінцілы і выконваць, усё, што ён загадае.

64. Акрамя вайсковай славы, у Свінцілы было шмат іншых сапраўдных каралеўскіх добрых якасцяў: вера, разважлівасць, працавітасць, глыбокія спазнанні ў юрыдычных справах і рашучасць у кіраванні. У сваёй шчодрасці ён быў вялікадушны да ўсіх, і літасцівы да бедных і тых, якія патрабуюць. Такім чынам, ён з'яўляўся не проста кіраўніком народа, але таксама мог звацца бацькам тым, якія імкнуліся.

65. Яго сын, Рыцымір, пастаўлены суправіцелем, і ў наш час дзеліць трон з бацькам. Яшчэ ў дзяцінстве ён блістаў сваім каралеўскім паходжаннем, бо ў ім знайшлі адлюстраванне добрыя якасці бацькі, якія выяўляліся вонкава і ўнутрана. Так давайце ж маліць кіраўніка нябеснага і чалавечага, каб падобна таму, як цяпер Рыцымір літасцю бацькі, з'яўляецца суправіцелем, пасля працяглага валадарання бацькі, ён апынуўся б годны прыняць спадчыну ў якасці караля. Падлічваючы гады каралёў Готаў  з узыходжання караля Атанарыха да пятага года дастаслаўнага  кіраўніка Свінцілы, каралеўства Готаў існавала, літасцю божай, 256 гадоў.

ВЫСНОВЫ

66. Готы адбыліся ад Магога, сына Іафета, і лічацца аднаго роду са Скіфамі. Вось чаму яны не занадта адрозніваюцца ў найменні: адна літара змяняецца, другая знікае - і з 'Getae' атрымліваецца 'Scythae'. Яны былі насельнікамі заснежаных вяршыняў захаду і жылі на горных схілах побач з іншымі народамі. Сагнаныя са сваіх земляў нашэсцем Гунаў, яны перасеклі Дунай і аддаліся Рымлянам. Але калі больш не засталося сіл трываць несправядлівасці, яны ў гневе паднялі зброю, уварваліся ў Фракію, спустошылі Італію, абсадзілі і ўзялі Рым, увайшлі ў Галію і, пяройдучы Пірэнэі, дасягнулі Іспаніі, дзе пасяліліся і ўсталявалі сваю ўладу.

67. Готы кемлівыя і цямлівыя па прыродзе. Яны маюць моцнае пачуццё абавязку. Дужыя целаскладам і высокія ростам, яны вылучаюцца сваёй выправай і паводзінамі. Дасведчаныя ў рукапашнай, яны неўспрымальныя да ран, як пра іх сказаў паэт: "Готы пагарджаюць смерць, ганаруючыся раненнямі". Яны вялі такія вялікія войны і мелі такую гучную славу, што сам Рым, заваёўнік народаў, надзеў  на сябе ярмо і саступіў Готам перамогу: спадар усіх народаў прыслугоўваў ім як прыслужніца.

68. Усе народы Еўропы баяліся іх. Альпійскія перашкоды расступіліся перад імі. Вандалы, шырока вядомыя сваім варварствам, беглі не гэтулькі ў страху перад самімі  Готамі, колькі перад іх славай. Аланы былі знішчаны сілай Готаў. Свевы, загнаныя ў цяжкадаступныя раёны Іспаніі, цяпер знішчаюцца рукамі Готаў: каралеўства, якое яны трымалі ў гультаяватай летаргіі, цяпер згублена з ганьбай. Цуд то, што яны дажылі да цяперашняга дня, калі здаліся без усякага супраціву.

69. Хто здольны апісаць вялікую сілу народа Готаў? Паколькі справядлівае кіраванне рэдка сярод тых плямёнаў, што належаць да мірных дамоў і дарункаў, Готы захоўваюць сваю волю часцей бітвамі, чым перамовамі. Калі ўзнікае запатрабаванне бітвы, Готы заўсёды аддаюць перавагу біцца, а не вырашаць пытанні мірным шляхам. У мастацтве вайны яны досыць умелы, ваююць конна на конях не толькі дзідамі, але і дроцікамі. Хоць яны ходзяць на бой пешым парадкам гэтак жа як конным, больш усяго яны давяраюць спрыту сваіх коней. Як сказаў паэт: "Куды імчыцца Гот на сваім каню".

70. Яны любяць практыкавацца са зброяй і спаборнічаць у баях. Яны трэніруюцца кожны дзень. Дагэтуль яны не маюць досведу толькі ў адным: яны не жадаюць весці марскія бітвы. Аднак з тых часоў, як кароль Сісебат прыняў каралеўскі скіпетр, яны зрабілі велізарны і паспяховы крок наперад у лагістыцы войскаў не толькі па зямлі, але і па моры. Рымскі салдат, які здаўся ў палон, цяпер служыць Готам, гаспадарам шматлікіх народаў і самой Іспаніі.

Пераклад  Галіны Арцёменкі.

Галіна Арцёменка: Вось такімі былі нашы продкі ў першым тысячагоддзі новай эры са ўсімі сваімі недахопамі і славай. Вельмі шкада, што беларусы не ведаюць сваёй гісторыі. Гэта не адзіны аўтар, які распавядае гісторыю готаў.  Да ведама чытачоў: першага гота звалі Гаутам. Міфалогія Нямеччыны расказвае пра Гаута, але не можа распавясці, дзе жыў Гаут. Але на дзіва, я знайшла ў Гарадзенскай вобласці вёску з назовам Гауты. Магчыма гэта і ёсць месца з’яўлення першага гота.  Па крайней меры, гэтая вёска можа ганарыцца сваім такім дзіўным назовам  і стаць месцам для турызму. У любым выпадку гэта унікальны назоў і з’яўляецца культурнай каштоўнасцю беларускага народа.