НАРОДЫ, ЗЛУЧАНЫЯ З НАЗОВАМ МАЛЫ.

Малосцы

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Малосцы, малосы (грэч. Μολοσσοί) - народ, які жыў ў у Старажытнай Грэцыі ў вобласці  Эпір. "Малоскім" лічыўся аракул  Дадоны. Пасля ўварвання ў Эпір грэкаў былі асіміляваны імі. Назва вобласці "Малосія" захавалася да нашых дзён.

Мальдзіўцы

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Мальдзіўцы - народ, які насяляе Мальдыўскі архіпелаг, ці рэспубліку Мальдывы, размешчаны ў Індыйскім акіяне, да паўднёвага захаду ад Шры-Ланкі. Архіпелаг складаецца з 19 атолаў, якія аб'ядноўваюць 1196 выспаў, з якіх заселена каля 200. Колькасць - 180 000 чал. 5 000 пражываюць у Індыі. Сталіца - Мале (30 000 чал на 1981 г.).

Саманазва – дзівехі  (у перакладзе - астраўляне).

Мова і рэлігія

Мова мальдзіўцаў - мальдыўская, ставіцца да індаеўрапейскай сям'і моў, да індаарыйскай галіны. Блізка сінгальскай  і іншым індаарыйскім мовам. Слова "дзівехі" паходзіць ад "дзіва" - выспа, узыходзіць да санскрыцкага "дзвіпа".

Афіцыйная рэлігія - іслам.

Гісторыя і паходжанне

Гісторыя каланізацыі Мальдываў губляецца ў стагоддзях. Першымі тут з'явіліся сінгалы, пазней - арабы. У 1153 г. сюды прыбыў мараканец Абул Барактул Барбары  і хутка звярнуў будыстаў у іслам. Гэту дату мальдзіўцы і лічаць пачаткам сваёй гісторыі. Навукова абгрунтаваных дадзеных пра першых пасяленцаў няма. Да XII стагоддзя  яны вызнавалі будызм, пераймалі ў сінгалаў  прыёмы будаўніцтва дагоб - культавых пабудоў.

Існуе легенда. Цэйлонскі прынц,  Каімала Кало,  жаніўся на дачцы караля Цэйлона і адправіўся падарожнічаць. Ён дасягнуў  в. Расгетымы, у атоле Паўночны Маласмадулу. Мясцовыя жыхары прапанавалі яму стаць іх кіраўніком, але ён адмовіўся і рушыў далей. Неўзабаве ён дасягнуў в. Мале, дзе і застаўся. Яго сын, Каламінджа, прыняў іслам і імя Махаммад  ул Абдул. Мальдывы сталі султанатам.

У этнагенезе мальдзіўцаў  удзельнічалі сінгалы, арабы, малайцы.

З 1558 па 1573 краіну захапілі партугальцы. Пад правадырствам Тхакуруфара аль Азама мальдзіўцы здолелі выгнаць іх, валодаючы толькі лукамі і атручанымі стрэламі. У 1640 г. тут з'явіліся галандцы, а ў 1835 - ангельцы. У 1887 г. яны навязалі Мальдывам пратэктарат, пад якім краіна заставалася да атрымання незалежнасці (1965 г.). У гэты перыяд правіла праанглійскі  скіраваная дынастыя Дзідзі. З 1968 г. Мальдывы абвешчаны рэспублікай на чале з прэзідэнтам.

Побыт і культурныя традыцыі

Рэсурсы архіпелага не багатыя. Мальдывы - слабаразвітая дзяржава. 33% насельніцтвы занята ў сельскай гаспадарцы. Асноўная культура - какосавы арэх. Аснова эканомікі - рыбалоўства. Земляробства не забяспечвае запатрабаванняў насельніцтва, краіна імпартуе рыс, пшаніцу, цукар і іншыя прадукты.

Транспарт прадстаўлены ветразнымі і маторнымі судамі,  для далёкіх сувязяў ёсць авіялініі. Традыцыйным тыпам транспарта з'яўляюцца вазы, запрэжаныя быкамі.

Традыцыйная хата будуецца з лісця, якія сшываюцца ў шырокія палотны. Падмурак робіцца з каралаў.

Адзежа - кашуля і саронг. Жанчыны перш  насілі паранджу, зараз адмовіліся. Яе замяняе банцік.

Рыс - асноўная ежа астраўлянаў, але мясцовая глеба рыс не народзіць, ён завозіцца, абменьваецца на рыбу.

З какосаў рыхтуюць масла, малако, у ежу ідзе цёртае ядро арэха. З какосаў рыхтуюць напоі: тоддзі, тыпа піва, і арак, мацнейшы. Але самім астраўлянам іх ужываць забаронена: яны ідуць на экспарт. Затое можна жаваць дуфун - бетэль, гэта традыцыя шырока распаўсюджана на шматлікіх выспах Індыйскага і Ціхага акіянаў. Нацыянальныя стравы - яйкі і мяса чарапах, рыба, адзін з асноўных відаў - тунец. Тыпавы рацыён:

-        сняданак (5.30) - чай, хлеб, рыба пад заправай кары;

-        абед (12.00) - рыс, кары, адмысловы від хлеба "пан", какосы;

-        вячэра (19.00) - хлеб з сушонай рыбай, бананы, часам рыба з кары.

У вёсцы дзве галоўныя асобы – катыб - стараста, і муддзім - галава мусульманскай абшчыны.

У медыцыне ўжываецца індыйская традыцыя - аюрведа.

З выбітнасцяў можна назваць музей "Даласар" у Мале, дзе сабраны трафейныя партугальскія прылады, адзежа султанаў, нацыянальная адзежа мальдзіўцаў, лукі, стрэлы, дзіды, лісты султанаў, старажытныя манеты, апахала, балдахіны, посуд, старадаўнія шахматы, кальяны, скрыначкі, кубкі.

Крыніцы

Крыніца –

«http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D1%86%D1%8B»

Мальдзіўцы

Краіны пражывання: Мальдывы
Рэгіён пражывання: Азія

МАЛЬДЗІЎЦЫ, дывехіі (саманазва), народ, асноўнае насельніцтва Мальдыўскай Рэспублікі. Колькасць 220 тыс. чалавек, 5 тыс. чалавек жывуць таксама ў Індыі. Кажуць на мальдыўскай мове індаарыйскай групы індаеўрапейскай сям'і. Пісьменнасць (з XII стагоддзя) на аснове арабскай графікі. Вернікі — мусульмане-суніты.

Этнагенез мальдзіўцаў адбываўся ў выніку шматвяковага змешвання розных этнасаў: якія засялялі ў 1-м тысячагоддзі нашай эры Мальдыўскія выспы сінгалаў, індыйцаў, малайцаў, пранікаўшых на выспы з XII стагоддзя  арабаў, што перасяліліся ў XVI—XVIII ст.ст. невялікіх груп з Малайі, Інданэзіі і іншых краін Паўднёва-усходняй Азіі. У XIV веку склаўся султанат.

Асноўныя традыцыйныя заняткі — рыбалоўства, марскія здабычы; меней развіта земляробства (сорга, какос, проса, кукуруза, ямс). Традыцыйныя рамёствы — апрацоўка капаравага валакна, пляценне рыбалоўных сетак.

Малаялі

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Малаялі  (малаялам മലയാളി, ангел. Malayali, Malayalee) - народ у Індыі, асноўнае насельніцтва штата Керала. Невялікімі групамі жывуць і ў суседніх краінах. Мова - малаялам, паўднёвай групы дравідскай моўнай сям'і. Пісьменнасць - на аснове брахмі. Мова склалася ў XVI ст.  Колькасць - больш 35 млн чалавек. Канфесійная прыналежнасць - індуісты, хрысціяне, мусульмане.

Паходжанне

Па антрапалагічным тыпу  малаялі, як і іншыя дравіды, цемнаскурыя, маюць негроідныя  рысы, але іх вылучаюць у адмысловы дравідскі антрапалагічны тып. Верагодна, дравіды - нашчадкі старажытнага мясцовага негроіднага насельніцтва, якое змяшалася з прыйшоўшымі з поўначы інда-арыйскімі плямёнамі. У 1 тысячагоддзі да н. э. малаялі уваходзілі ў склад дзяржавы Чэра. У сярэднія вякі тэрыторыя яе неаднаразова распадалася, і раздробненасць захоўвалася доўга. У 1956 г. утвораны адзіны штат Керала.

Сацыяльная арганізацыя

Традыцыйная сям'я да сярэдзіны XX ст. у вышэйшых і сярэдніх кастах -  вялікая матчына (тарвад). Селішча - матрылакальнае. Юрыдычна бацькамі дзяцей лічыліся дзядзькі  па маці (авункулат). Лік сваяцтва - матрылінейны. Распаўсюджана паліандрыя (шматмужнасць). На поўдні штата Керала сям'я – патрыярхальная (пад уплывам тамілаў). Цяпер вялікія сем'і распадаюцца.

Побыт

Асноўныя заняткі - ральнічае земляробства (культуры - рыс, маніёк, бабовыя, чай, кава, агародныя культуры,). На раўнінах земляробства - паліўнае, у гарах - багарнае. Развіта садоўніцтва (манга, бананы), культывуецца гевея (каўчуканос), какосавая пальма, развіта жывёлагадоўля (буйная і дробная рагатая скаціна, птушка). Развіта рыбалоўства. Рамёствы: выраб лодак, рыбалоўных прылад (сеткі, вершы, вастрогі), пляценне з какосавага валакна, разьба па дрэву  і слановай косткі, срэбныя вырабы. Селішчы - бесперапынная забудова, адна вёска часта пераходзіць у другую. Жыллё - залежыць ад касты ўладальніка. Прадстаўнікі вышэйшых каст маюць драўляныя сырцовыя хаты, 2-павярховыя, шматкамерныя, з двускатным чарапічным дахам. Двор і хата акружаны высокім каменным плотам, там размешчаны малельня, студня, гаспадарчыя пабудовы. У сялян - 1-павярховая, саманная, адна-дзвюх- камерная хата, крытая пальмавым лісцем, з вокнамі, з драўлянымі рашоткамі. У бедных - халупы часта з бамбука і пальмавых цыновак, з бамбукавым каркасам. Адметная рыса архітэктуры малаялі - прыпаднятыя куты дахаў і высокія грабяні над каньком. Адзежа - у мужчын - лунгі, у жанчын - сары, ці лунгі  з блузай. Ежа - кашы, аладкі, малочныя прадукты, рэзкія затаўкі, рыба, малюскі.

Духоўная культура

Старажытныя народныя культы - багінь-маці, продкаў, святых змей. Адпраўленне культаў суправаджалася перш ахвярапрынашэннямі, рытуальнымі скокамі, пантамімамі. Галоўнае свята - онам, збор ураджая, даводзіцца на  жнівень, верасень. Для фальклору малаялі характэрны танцавальна-драматычныя ўяўленні на міфалагічныя сюжэты. Вядомы народны тэатр катхакалі.

Літаратура

Малаялі

МАЛАЯЛІ, народ у Індыі, асноўнае насельніцтва штата Керала. Колькасць 35 млн. чалавек. У невялікім ліку жывуць таксама ў іншых краінах, галоўным чынам у Паўднёва-усходняй Азіі. Кажуць на мове малаялам паўднёвай групы дравідыйскай сем'і. Вылучаюцца паўднёвая, цэнтральная і паўночная групы дыялектаў. Пісьменнасць (з канца IX — пачала X стст.) на аснове ліста брахмі. Літаратурная мова склалася ў XVI веку. Большасць малаялі — індуісты, значны лік хрысціян, маюцца таксама мусульмане (суніты і шыіты).

У 1-м тысячагоддзі да нашай эры ў малаялі склалася дзяржава Чэра (Керала). У сярэднія вякі тэрыторыя рассялення малаялі неаднаразова распадалася на асобныя дзяржавы. Раздробненасць захоўвалася ў каланіяльны перыяд. У 1956 быў утвораны адзіны штат Керала.

Традыцыйныя заняткі — ральнічае  земляробства (рыс, маніёк, бабовыя, чай, кава, агародныя культуры), паліўнае на раўнінах, багарнае ў горах, садоўніцтва (бананы, манга і інш.), культываванне какосавых пальмаў, каўчукавага дрэва (гевеі), жывёлагадоўля (буйная і дробная рагатая скаціна), гадоўля хатняй птушкі, рыбалоўства. Рамёствы — выраб лодак, рыбалоўных прылад (сеткі, чыні, восці і інш.), пляценне з какосавага валакна, разьба па слановай костцы і дрэву, выраб срэбных вырабаў.

Традыцыйныя селішчы бесперапыннай забудовы, адна вёска часта пераходзіць у іншую. Жыллё прадстаўнікоў высокіх каст — драўлянае  і сырцовае,  двухпавярховыя многокамерные хаты з двухсхільнымі чарапічнымі дахамі. Жылыя і гаспадарчыя пабудовы, злучаныя высокай глінабітнай ці каменнай сцяной, атачаюць чатырохкутны двор. У кожнай хаце — малельня,  у двары — студня і часта месцазнаходжанне для кобр.

Жыллё сялянскіх сем'яў — саманнае, адно-, двухкамерная хата, крытае  пальмавым лісцем, з вокнамі, забранымі драўлянымі рашоткамі. Халупы беднякоў часцей з трыснягу  ці пальмавых цыновак на бамбукавым каркасе.

Адметная рыса архітэктуры малаялі — прыпаднятыя куты дахаў і высокія грабяні над каньком.

Традыцыйная мужчынская адзежа — лунгі, жаночая — сары ці лунгі з блузкай (пераважаюць светлыя тканіны).

Традыцыйная ежа  —  кашы, аладкі, малочныя прадукты, рыба, малюскі, рэзкія затаўкі.

Традыцыйная сям'я  (да сярэдзіны XX стагоддзя) у вышэйшых (акрамя намбудры  —  брахманаў)  і сярэдніх каст вялікая матчына (тарвад), селішча матрылакальное, юрыдычна бацькамі дзяцей лічыліся дзядзькі  па маці (авункулат);  лік сваяцтва матрылінейны; захоўваецца паліандрыя.

На поўдні  Кералы (магчыма, пад уплывам тамілаў)  пераважае патрылакальная сям'я. У сучасных умовах вялікія сем'і распадаюцца.

Традыцыйныя культы — багінь-жанчын  (якім прысвечаны свяцілішчы, святы), продкаў, святых змей. Адпраўленне культаў суправаджалася ахвярапрынашэннямі, рытуальнымі скокамі, пантамімамі.

Галоўнае свята  —  онам (адзначаецца ў жніўні — верасні пасля збору ўраджая).

Для фальклору малаялі характэрны танцавальна-драматычныя ўяўленні на міфалагічныя і эпічныя сюжэты.

Знакаміты народны тэатр катхакалі.

Малер

Азія

Краіны пражывання: Індыя
Рэгіён пражывання: Азія

МАЛЕР, саўрыа пахарыа, малто, народ у Індыі (у горах Раджмахал на мяжы штатаў  Біхар і Заходняя Бенгалія). Колькасць 139 тыс. чалавек. Кажуць на мове малто паўночна-усходняй групы дравідыйскай сям'і. Прытрымваюцца традыцыйных вераванняў, маюцца хрысціяне.

Па паданнях, малер мігравалі разам з араонамі з паўднёвых раёнаў Індыі (Карнацік, тэрыторыі сучаснага штата Тамілнад); адлучыўшыся ад араонаў, пасяліліся на сучасныя тэрыторыі.

Традыцыйны занятак — ручное падсечна-агнявое земляробства. Плуг выкарыстоўваецца толькі для апрацоўкі невялікіх палёў (джот бары) поруч паселішчаў. Вырашчываюць кукурузу, проса, бабовыя, разводзяць коз, свінняў, курэй. Займаюцца паляваннем і збіральніцтвам, напрыклад траву  сабаі (для вытворчасці паперы), якую пачынаюць таксама вырошчываць.

Адзежа ў жанчын — сары, у мужчын — дхоці, лунгі.

Селішчы складаюцца з некалькіх дзясяткаў драўляных аднакамерных халуп.

Кіруюцца панчаятам на чале са старастай (манджхі); некалькі вёсак узначальвае сардар.  Захаваліся  хаты для нежанатай моладзі (кодбаха).

Малер вераць у духоў (госаін); галоўны дух — Беда госаін — злучаецца з сонцам. Распаўсюджаны культ продкаў.

Малер (народ)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Малер (альтэрнатыўныя назвы - саурыя пахарыя, малто), адзін з індыйскіх народаў, які жыве на мяжы штатаў Біхар і Заходняя Бенгалія ў гарах Раджмахал. Мова гэтага народа (малто) прыналежыць дравідыйскай сям'і (паўночна-усходняя група). Па паданнях, малер прыйшлі з поўдня Індыі (з тэрыторый сучасных штатаў Карнатака ці Тамілнад) разам з араонамі, пазней адлучыліся ад іх і абгрунтаваліся на сучасных тэрыторыях. Насельніцтва складае прыблізна 100 тыс. чалавек.

Традыцыйна займаюцца падсечна-агнявым земляробствам. Невялікія палі  поруч паселішчаў  (джот бары) апрацоўваюць плугам. На сваіх палях малер вырашчываюць бабовыя, проса, кукурузу, разводзяць свінняў, коз і курэй. Займаюцца паляваннем і збіральніцтвам. Нядаўна пачалі  вырашчываць траву сабаі, якую  выкарыстоўваюць для вытворчасці паперы.

Жанчыны традыцыйна  носяць сары, мужчыны - дхоці і лунгі.

Селішчы звычайна складаюцца з некалькіх дзясяткаў драўляных аднакамерных халуп.

Насельніцтва вёскі кіруецца панчаятам на чале з манджхі  (старастай), аб'яднаннем вёсак кіруе сардар. Захаваліся хаты для нежанатай моладзі (кодбаха).

Малер вераць у духаў (гасаін); галоўны дух - Бедо гасаін - злучаецца з сонцам, таксама практыкуюць культ продкаў.

Літаратура

• Седловская А. Н. Малер // Народы и религии мира / Глав. ред. В. А. Тишков. М.: Большая Российская Энциклопедия, 1999. с. 389.

Малагасійцы

МАЛАГАСІЙЦЫ, мальгашы,  малагасі (саманазва), мальгаш (французскае), народ, асноўнае насельніцтва выспы Мадагаскар. Колькасць 12,79 млн. чалавек. Жывуць таксама ў Рэюньоне (5 тыс. чалавек), на Сейшэльскіх выспах (1 тыс. чалавек), Каморскіх выспах (2 тыс. чалавек) і ва Францыі (2 тыс. чалавек). Падзяляюцца на субэтнічныя  групы: каня (мерын) — цэнтральная вобласць Высокага плато (каля 2,5 млн. чалавек); сіханака — у раёне возера Алаўтра (каля 180 тыс. чалавек); ціміхеці — поўнач Высокага плато (700 тыс. чалавек); антакар (антанкарана) — паўночнае ўзбярэжжа (60 тыс. чалавек); бецілаў — Высокае плато, да поўдня ад каня (1,1 млн. чалавек); бара — да поўдня ад бецілаў (400 тыс. чалавек); бецімісарака — усходняе ўзбярэжжа (каля 1,4 млн. чалавек); антаймуру (350 тыс. чалавек); антайсака (500 тыс. чалавек); антанусі — паўднёва-усходняе ўзбярэжжа (250 тыс. чалавек); антандруі — паўднёвае ўзбярэжжа (500 тыс. чалавек); махафалі — плато Махафалі на паўднёвым захадзе (150 тыс. чалавек); сакалава (500 тыс. чалавек) — пагорыстыя раўніны заходняга ўзбярэжжа; вязу (паўднёвыя сакалава) — узбярэжжа паміж рэкамі Цірыбіхіна і Мангукі (600 тыс. чалавек); анталаўтра (некалькі дзясяткаў тыс. чалавек) — паўночна-заходняе ўзбярэжжа; макуа (звыш 100 тыс. чалавек) — невялікімі групамі па ўсім заходнім і паўночна-заходнім узбярэжжы.

Кажуць на дыялектах малагасійскай  мовы заходне-аўстранезійскай групы аўстранезійскай сям'і. Дыялекты падзяляюцца на заходні (сакалава, махафалі і інш.) і ўсходні  (каня, ціміхеці, бецілаў, бецімісарака, сінахака і інш.) групы. Літаратурная мова склалася да пачатку XX стагоддзя на аснове дыялекту каня.  Пісьменнасць з XVI стагоддзя  на аснове арабскай, з пачатку XIX стагоддзя  — на аснове лацінскай графікі.

Каля паловы малагасійцаў захоўваюць традыцыйныя вераванні, 10% — мусульмане-суніты, астатнія — хрысціяне (пратэстанты і каталікі).

У этнагенезе малагасійцаў  шмат невывучанага. Выспа была заселена выхадцамі з Інданэзіі дзвюма міграцыйнымі хвалямі: да III стагоддзя  да нашай эры і ў першай палове 1-га  тысячагоддзя  нашай эры. У VII—VIII веках на заходнім узбярэжжы з'явіліся арабы і арабізіраванныя  банту (суахілі) з Усходняй Афрыкі, каля IX—X стст. — арабы з Аравійскага паўвострава, у XVII—XVIII  веках — рабы-афрыканцы і ў сувязі з развіццём гандлю, рабагандлю і пірацтва, а таксама спроб каланізацыі выспы — еўрапейцы. У выніку рассялення па выспе і прыстасавання  да разнастайных прыродных умоў, а таксама ўключэння новых груп імігрантаў каля XIII—XV стст. склаліся сучасныя субэтнічэскіе групы. Назва « малагасійцы» часцей за ўсё злучаюць з назвай выспы Магадыска ў працах Мазліва Пола (XIII стагоддзе), які зблытаў яе, відаць, з горадам Магадыша на паўночным усходзе Афрыкі. Іншае тлумачэнне этнаніма малагасі — ад маці-хазу — «тыя, хто ачысціў ад лесу», які сустракаецца ў якасці этнаніма і тапаніма ў розных раёнах выспы.

Каля XIII—XV стст. паўсталі першыя дзяржавы на Мадагаскары: Менабе і  Буіна (сакалава) на захадзе і Імерына (каня) — у цэнтральнай частцы выспы. Паступовае аб'яднанне субэтнічэскіх груп вакол Імерына прывяло да пачатку XIX стагоддзя  да стварэння каралеўства Мадагаскар (упершыню згадана ў 1817). Да канца XIX стагоддзя станаўленне малагасійскага  этнаса не было завершана, што палегчыла заваёву выспы французамі. Штучна затарможаны каланізатарамі гэты працэс хутка развіваецца ў незалежным Мадагаскары (з 1960).

Асноўны традыцыйны занятак малагасійцаў — сельская гаспадарка: на захадзе і паўднёвым захадзе пераважае пашавая і адгонная жывёлагадоўля, на Высокім плато і на ўсходзе — рысаводства; на Высокім плато — ручное (вузкая лапатка-ангады)  ірыгацыйнае рысаводства, у горных лясных раёнах — падсечна-агнявое земляробства. З-за скарачэння  ворных земляў распаўсюджваецца маніёк. На засушлівым поўдні і паўднёвым захадзе пераважае сорга і кукуруза (антандруі, махафалі); у трапічных абласцях усходняга ўзбярэжжа — корне - і клубняплоды (тара, ямс) (бецімісарака).  У каланіяльны перыяд распаўсюджваецца плужнае земляробства, таварныя культуры (усходняе ўзбярэжжа, Высокае плато, даліна Самбірану):  кава, гваздзіка, ваніль, эфіраносы. Асноўная традыцыйная парода скаціны — зебу. У выніку скарачэння пагалоўя зебу сталі разводзіць авечак. Козы, увезеныя арабамі, распаўсюджаны на захадзе (сакалава). На паўднёвым захадзе махафалі разводзяць ангорскіх коз (з пачатку XX стагоддзя). Распаўсюджаны марское і прэснаводнае рыбалоўства (у вязу — асноўны занятак, забяспечваюць суседзяў салёнай і вэнджанай рыбай, захавалі ветразную дзяўбаную лодку з балансірам інданэзійскага тыпу), збор коканаў шаўкоўнічнага чарвяка (на продаж) і шаўкаводства, малаважна — збіральніцтва, бортніцтва і паляванне (кабаны, здзічэлыя безгорбыя  быкі, шчаціністыя вожыкі-ценрэкі і інш.).

Былі развіты рамёствы: плаўленне жалеза, кавальская справа (у XVIII—XIX стст. — выраб крэмневых стрэльбаў), ганчарства, пляценне з трыснёга і рысавай саломы (капялюшы з рысавай саломы ў XIX — пачатку XX стст. экспартаваліся ў Еўропу), ткацтва з канопляў, бавоўны, валокны рафіі, шоўку  і інш. (у тым ліку вытворчасць шаўковых адзенняў-ламба, у сакалава раёна Кандрэху — дэкаратыўных тканін-рабанаў з валокнаў  рафіі з расфарбоўкай,  якая імітавала пералівы змяінай скуры), разьба па камені і дрэву, апрацоўка золата і срэбра, агранка камянёў і  інш.  Характэрны  поршневыя кавальскія мяхі і гарызантальны  ткацкі станок, тыповыя для азіяцкіх народаў.  У каланіяльны перыяд  і пасля абвяшчэння незалежнасці,  развіваецца прамысловасць (лёгкая, харчовая, нафтаперапрацоўчая). Складаецца працоўны клас, нацыянальная інтэлігенцыя. Праводзіцца каапераванне сельскай гаспадаркі.

Асноўная форма сацыяльнай арганізацыі — сельская абшчына (фукун'улуна). Захаваліся перажыткі радавых адносін, вялікія сем'і.  Лік сваяцтва патрылінейны.  У антандруі захоўваецца левірат і кросскузены шлюб. Каля X стагоддзя склалася малагасійскае пісьмо  (сурабе) на арабскай аснове. У першай чвэрці XIX стагоддзя  ўведзена лацінская графіка.

Найстаражытны тып селішча — умацаваныя селішчы на ўзгорках (частакол і равы — на плато, загарадзі з кактусаў —  на поўдні ці з хмызняка і ліян — на ўсходзе) — амаль не захаваўся. Старыя гарады (Антананарыву, Фіанаранцуа)  захавалі традыцыйную планоўку: размяшчаюцца на ўзгорках, у цэнтры — кірмашовы пляц. Хаты адно-, двухпавярховыя, сырцовыя ці цагляныя, з чарапічным дахам; рамеснікі і гандляры, а таксама культавыя будынкі займаюць адмысловыя кварталы. У каланіяльны перыяд склалася геаметрычная планоўка гарадоў (Анцеранана, Махадзанга і інш.).

Жыллё прастакутнае ў плане  (падобна жыллю Паўднёва-усходняй Азіі), на плато сырцовае ці глінабітнае, з дахам з рысавай саломы, аднакамернае, арыентавана з поўначы на поўдзень, акно і дзверы выходзяць на захад, у паўночна-усходнім куце — алтар продкаў, паўднёва-заходнім — яма-камора, паўднёва-усходнім — пасудзіна з вадой, уздоўж усходняй сцяны — ложак падгалоўем на поўнач. На ўсходнім узбярэжжы распаўсюджана драўлянае палевае жыллё з дахам з лісця равеналы, на поўдні — трысняговыя халупы. Характэрны  высокі двухсхільны, злёгку ўвагнуты дах, тыповы  для азіяцкага жылля.

Традыцыйная адзежа:  мужчынская — насцегнавая павязка (салака), жаночая — кароткая спадніца (сікіні). Захоўваецца святочная адзежа: ламба — кавалак тканіны 2,5Ч 1,5 м, абгорнуты вакол цела;  на плато ў халоднае надвор'е ў яе ўкручваліся з галавой.

Асноўная ежа — вараны рыс з вострым агароднінным  соусам,  часам з мясам хатняй птушкі ці рыбай, на поўдні і паўднёвым захадзе  —  сорга і кукуруза. Мяса (зебу) елі па святах.

Традыцыйныя вераванні — культ духаў (хелу), адушаўлёных з'яў прыроды, продкаў-першапасяленцаў (вазімба), абагаўлёнага кіраўніка, Дэміўрга ці першапродка Андрыаманітры, вера ў пераўвасабленне душы (галоўным чынам у змяю). Галоўнае свята — Новы год (фандруана — «свята абмывання»). Характэрны намагільныя  камяні з малюнкамі зебу, людзей і інш. у бецілаў, драўляныя дамавіны ў каня, радавыя магілы на поўдні, драўляныя памятныя слупы алуалу ў антандруі і махафалі з навершыем з постаці зебу ці чалавека.

Захоўваецца багаты фальклор: міфы, казкі, прыказкі, прымаўкі, рэчытаціўныя  змаганні ў досціпе хайн-цяні, песні (шматгалосныя, выкананне напеву з зачыненым ротам); традыцыйныя музычныя прылады — «які спявае» лук,  струнная прылада з бамбука са струнамі з бамбукавых валокнаў (валіха),  конусападобны барабан хазулахі. Распаўсюджаны баі быкоў, пеўневыя баі; з гульняў характэрны шашкі (фануруна). Сярод рыс  індыйскай культуры — дзесяткавая сістэма злічэння, сонечны каляндар, шахматы (у танала) і інш.

Крыніца: http://narodimira.ru/aziya/236-galeshy

Мальтыйцы

Краіны пражывання: Мальта, Аўстралія, Вялікабрытанія
Рэгіён пражывання: Еўропа

МАЛЬТЫЙЦЫ, народ, асноўнае насельніцтва Мальты (355 тыс. чалавек). Жывуць таксама ў Аўстраліі (85 тыс. чалавек), Вялікабрытаніі (35 тыс. чалавек), Канадзе (15 тыс. чалавек) і некаторых краінах Афрыкі. Агульная колькасць 490 тыс. чалавек. Кажуць на мальтыйскай мове семіцкай групы афразійскай сям'і. Распаўсюджаны таксама ангельская  і італьянская  мова. Пісьменнасць з XIX стагоддзя на аснове лацінскага алфавіту. Вернікі — каталікі.

Мальтыйцы, відавочна, — нашчадкі фінікійцаў, якія каланізавалі выспу ў XIII веку да нашай эры. Знаходзіліся пад уладай карфагенян (VI—III стст. да нашай эры), рымлян (210 да нашай эры — 395 нашай эры), візантыйцаў (395—870), арабаў (870—1091), норманаў (якія далучылі Мальту ў 1091 да Сіцыліі), Ордэна  Іёаннітаў, ці Мальтыйскага (з 1530), ангельцаў (у 1800 што захапілі Мальту, якая захоўвала статут ангельскай асады да 1964). Заваёўнікі, хоць і ў рознай ступені, аказалі ўплыў на мову і культуру мальтыйцаў.

Традыцыйныя заняткі — агародніцтва (у тым ліку бульба на экспарт), садоўніцтва, вінаградарства. Распаўсюджаны жывёлагадоўля, рыбалоўства і мараходства. З традыцыйных рамёстваў захаваліся выраб карунак, вядомая яшчэ з антычных часоў, філігранныя працы, пляценне з саломы.

Характэрны тып гарадскіх пабудоў — хаты з галерэяй перад фасадам.

Традыцыйная дэталь жаночай адзежы — чорная накідка, напрананая на галаву па-над цвёрдым каркасам (фальдэтта).

Моцныя патрыярхальныя традыцыі. Да XIX стагоддзя захоўваўся звычай пустэльніцтва жанчын.

Амалы

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Герб Ніжняй Саксоніі.

Амалы - назва дынастыі, з паловы IV ст. н. э. якая знаходзілася на чале остготаў.

Гісторыя

Калі ўхіліць большасць постацяў міфічнага ці гоцкага паходжання, прыўнесеных сюды рымскай вучонасцю, то апынецца, што за міфічным родапачынальнікам усяго гоцкага народа  "Гаутам"  (гэта значыць першым готам, але Гаут - таксама адно з імёнаў Одзіна ў скандынаўскіх сагах) і двума прамежкавымі чальцамі з’явіўся Амал, ад якога, па паданні, вядзе сваю  назву каралеўскі род. (Даведка:  ў Беларусі існуе вёска Гауты ў Гарадзенскай вобласці, Смаргоньскага раёну. Магчыма гэта і ёсць вёска першага гота).

Унук  Амала, сын Ізерны, Астрагота, па ўсёй верагоднасці, першы гістарычны Амал і першы кароль з гэтага роду (каля 240 г н. э.).

Але толькі з часу магутнага остгоцкага  заваёўніка Эрманарыха (350-376 н. э.) пачынаецца бесперапынны шэраг остгоцкіх каралёў з роду Амалаў, які працягваецца да сучасніка Юстыніяна I, Тэадагада.

Найвялікім прадстаўніком гэтай дынастыі быў Тэадарых Вялікі, услаўляемый у нямецкіх гераічных сагах пад імем Дытрыха Бернскага. Ён і яго героі носяць у "Нібелунгах" і  іншых старажытнагерманскіх паэмах назву Амелунгаў, гэта значыць нашчадкаў Амала.

Нашчадкі

Нашчадкамі Амалаў  лічыліся Білунгі, герцагі Саксоніі, якія таксама вядомыя як Амелунгі ці Эмлінгены.

Па некаторых версіях, спадчыннікамі дынастыі готаў-тэрвінгаў ("драўляных"), якія не пайшлі на Захад, з'яўляюцца правадыр племені драўлян Мал Ніскіня, яго дачка Малуша, што была ў кіеўскай княгіні Вольгі "ключніцай" і якая нарадзіла ад Святаслава Ігаравіча князя Ўладзіміра Святаславіча. Племя драўлянаў жыло і жыве на Беларускім і Украінскім Палессі, рэгіёне, які ўваходзіў ў ВКЛ. (На малюнку выява герба Ніжняй Саксоніі – белы святы конь арыяў, як і на беларускай “Пагоні”).

Вельмі цікава: Ў Беларусі існуе вялікая колькасць вёсак з коранем мал.

Менская вобласць

в. Самалі> Менская вобласць > Маладзечна >Мясоцкі

в. Малышкі>Менская вобласць > Вілейка > Касценевіцкі

в.  Малькевічы >Менская вобласць > Вілейка >Куранецкі

в.  Малевічы >Менская вобласць > Вілейка >Хаценчыцкі

в.  Малашкі >Менская вобласць > Маладзечна >Красненскі

в.  Малашкі>Менская вобласць > Менск > Хацежынскі

в. Маляўшчына> Менская вобласць > Нясвіж > Гарадзейскі

в. Малева> Менская вобласць > Нясвіж > Карцэвіцкі

в. Малышэвічы>Менская вобласць > Слуцак > Рачковіцкі

в. Малашкі >Менская вобласць > Маладзечна >Красненскі

в. Маляўкі >Менская вобласць > Менск >Горанскі

в. Малышкі > Менская вобласць > Барысаў>Халхоліцкі

в. Малчанкі >Менская вобласць>Мядзел>Мядзелскі

в. Малчаны >Менская вобласць > Мядзел > Мядзелскі

в. Малаеды> Менская вобласць > Нясвіж >Казлоўскі

в. Малчанкі >Менская вобласць > Мядзел >Лотвінскі

в. Малчаны>Менская вобласць > Мядзел > Лотвінскі

Гомельская вобласць

в. Малевічы >Гомельская вобласць > Жлобін >Малевіцкі

в.  Мальцы >  Гомельская вобласць > Нароўля >Галоўчыцкі

в.  Малейкі> Гомельская вобласць > Брагін > Малейкаўскі

в. Малешаў > Гомельская вобласць > Жыткавічы > Дзякавіцкі

в.  Малевіцкая Рудня>Гомельская вобласць > Жлобін > Малевіцкі

в. Новыя Малынічы >Гомельская вобласць > Чачэрск >Ленінскі

в.  Сярэднія Малынічы >Гомельская вобласць > Чачэрск >Ленінскі

в.  Чарняўскія Малынічы >Гомельская вобласць > Чачэрск >Ленінскі

в.  Малашкі >  Гомельская вобласць > Карма >Карацькоўскі

в.  Маленік > Гомельская вобласць > Карма > Карацькоўскі

в. Маліманы  > Гомельская вобласць > Светлагорск >Красноўскі

п. Мальча > Гомельская вобласць > Светлагорск > Чырковіцкі

в. Мальча Гомельская вобласць > Светлагорск > Чырковіцкі

в. Стары Малкаў  > Гомельская вобласць > Ветка > Свецілавіцкі

в. Малын  > Гомельская вобласць > Кастрычніцкі >Лясковіцкі

в.  Маложын  > Гомельская вобласць > Брагін >Маложынскі

в. Малішаў > Гомельская вобласць > Хойнікі >Алексіцкі

в. Малашкавічы> Гомельская вобласць > Рагачоў >Курганскі

в. Маладуша >Гомельская вобласць > Рэчыца >Ліскаўскі

в. Малімоны>Гомельская вобласць > Светлагорск > Красноўскі

х. Маложава>Гомельская вобласць > Мазыр >Крынічны

в. Малчаны >Гомельская вобласць > Рэчыца >Перасвятаўскі

Віцебская вобласць

в. Малькі>Віцебская вобласць > Браслаў > Друеўскі

х. Малькоўшчына> Віцебская вобласць > Браслаў > Відзоўскі

х. Малькоўшчына > Віцебская вобласць > Браслаў > Казянскі

в.  Мальцы > Віцебская вобласць > Міёры > Даўгіноўскі

в. Маляўкі> Віцебская вобласць > Міёры > Міёрскі

в. Маляўкі> Віцебская вобласць > Міёры > Чарэскі

в. Мальковічы> Віцебская вобласць > Паставы > Дунілавіцкі

в. Мальковічы > Віцебская вобласць > Міёры > Завуць’еўскі

в.  Мальжонкава>  Віцебская вобласць > Полацак >Межаўскі

в.  Малькі > Віцебская вобласць > Гарадок >Віраўлянскі

в. Малышкі>  Віцебская вобласць > Шуміліна >Лоўжанскі

в.  Малькоўшчына >  Віцебская вобласць > Шуміліна >Мішневіцкі

в. Малькова> Віцебская вобласць > Ліёзна > Добрамыслінскі

в. Малькова>  Віцебская вобласць > Ліёзна > Гарбоўскі

в. Малішы >  Віцебская вобласць > Сенна >Багданаўскі

в. Малышава> Віцебская вобласць > Міёры > Туркоўскі

в.  Мальдзевічы> Віцебская вобласць > Паставы >Ярэўскі

в.  Малажане >Віцебская вобласць > Докшыцы >Крулеўшчынскі

в. Маляўкі > Віцебская вобласць > Міёры >Перабродскі

в. Малыжэна > Віцебская вобласць > Віцебск >Вымнянскі

в. Малашкава >Віцебская вобласць > Верхнедзвінск >Чапаеўскі

в. Малюціна > Віцебская > Расоны >Краснапольскі

в. Малашэнкі>  Віцебская вобласць > Гарадок >Бычыхінскі

х. Маласць > Віцебская вобласць > Міёры >Новапагосцкі

х. Маласць > Віцебская вобласць > Глыбокае >Празарокскі

в. Малякава >Віцебская вобласць > Докшыцы >Валкалацкі

в. Маляўка >Віцебская вобласць > Талочын >Слаўноўскі

х. Маланка-Казлоўская>Віцебская вобласць > Шаркоўшчына > Радзюкоўскі

х. Маланка-Масарская>Віцебская вобласць > Шаркоўшчына > Радзюкоўскі

Магілёўская вобласць

в. Малькоўка >Магілёўская вобласць > Мсціслаў >Даўговіцкі

в. Маляцічы >Магілёўская вобласць > Крычаў >Маляціцкі

в.  Малькі>Магілёўская вобласць > Горкі > Хадароўскі

в. Малькі >Магілёўская вобласць > Горкі >Горскі

в. Малееўка> Магілёўская вобласць > Магілёў > Брылеўскі

в.  Малкава>Магілёўская вобласць > Глуск > Слаўкавіцкі

в. Малькаўка >Магілёўская вобласць > Крычаў >Касцюшковіцкі

в. Мальева> Магілёўская вобласць > Бабруйск > Гарбацэвіцкі

в. Малунаўка >Магілёўская вобласць > Хоцімск >Яноўскі

в. Малюшына >Магілёўская вобласць > Краснаполле >Тур’яўскі

Брэсцкая вобласць

в. Малеч > Брэсцкая вобласць > Бяроза >Малецкі

в.  Малышы > Брэсцкая вобласць > Кобрын >Тавельскі

в. Мальковічы > Брэсцкая вобласць > Ганцэвічы > Мальковіцкі

в. Малышы > Брэсцкая вобласць > Ляхавічы > Крывашынскі

в. Вялікае Малешава > Брэсцкая вобласць > Столін >Вялікамалешаўскі

в. Маладзельчыцы>  Брэсцкая вобласць > Пінск >Парахонскі

в. Малчадзь > Брэсцкая вобласць > Баранавічы >Малчадскі

в. Малахаўцы> Брэсцкая вобласць > Баранавічы >Малахавецкі

Гарадзенская вобласць

в. Малевічы >Гарадзенская вобласць > Шчучын >Ражанкоўскі

в.  Малятычы >Гарадзенская вобласць > Шчучын >Бакштоўскі

в.  Малышэвічы>Гарадзенская вобласць > Слонім > Дзераўноўскі

в.  Малькавічы > Гарадзенская вобласць > Масты >Мастоўскі

в. Малюкі >Гарадзенская вобласць > Воранава >Забалоцкі

в.  Малявічы> Гарадзенская вобласць > Смаргонь > Ардашынскі

в. Малынішкі> Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Каменалогскі

в.  Малюшычы>Гарадзенская вобласць > Карэлічы >Малюшыцкі

в.  Малышчына >Гарадзенская вобласць > Гародня >Путрышкоўскі

в.  Малышы> Гарадзенская вобласць > Ліда >Голдаўскі

в. Малейкаўшчызна> Гарадзенская вобласць > Ліда > Крупоўскі

в. Малі >Гарадзенская вобласць > Астравец>Астравецкі

х. Малюта> Гарадзенская вобласць > Астравец> Гервяцкі

в.  Малашкавічы >Гарадзенская вобласць > Карэлічы>Мілаславіцкі

в. Малахавічы>Гарадзенская вобласць > Гародня >Капцеўскі

в. Мальнічы>Гарадзенская вобласць > Наваградак >Гарадзечненскі

в. Малюкоўцы >Гарадзенская вобласць > Шчучын >Новадворскі

х. Малярка> Гарадзенская вобласць > Астравец>Кемелішкаўскі

в. Малакі > Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Крэйванцэўскі

в. Маласельцы >Гарадзенская вобласць > Карэлічы >Турэцкі

в. Малышкаўшчына>  Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Гальшанскі

в. Мальгі>  Гарадзенская вобласць > Ліда > Дзітвянскі

Прозвішчы: Маладзецкі, Маладзкі (Малацкі) – герба Праўдзіц, Малама, Маланецкі, Малахаў, Малахоўскі – герба Наленч, Малашкевіч, Малевіч – герба Шэліга, Малеўскі – герба Ястржэмбец , Малецкі, Малерыус, Маліеўскі, Малінскі, Маліцкі, Малішэўскі – герба Гадземба, Малковіч, Малцужынскі, Малыніч, Малыніч с Малицких... , Малышаў, Малышчыцкі, Малькевіч, Мальчэўскі, Малышэвіч, Малюшыцкі, Малянчынскі, Маляўскі, Маляшкевіч, Маляшэўскі, Моль, Мольскі - старажытныя беларускія шляхецкія роды.

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Малгарета, б. Вiдукльскай вол. Жамойцкай з-лi 235
Малгарета, удава, б. Упiцкага пав. Троцкага в-д. 109 адв.
Малгорета, удава, б. Конеўскага пав. Троцкага в-д. 93
Малгорета, удава, б. Самiлiшскага пав. Троцкага в-д. 83 адв.
Малеевич Карпь, б. укупны Гародзенскага пав. Троцкага в-д. 102
Малеевич Моступа, т. хар. Ахмет Влан Санчуковiча 121
Малеревич Войтко, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д. 145 адв.
Малеревичи, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д. 142
Малец, б. Браслаўскага пав. Вiленскага в-д., смалянiн 74 адв.
Малигбашич, Маликбашич Мартуза, Мортуза, кн., т. Наўгародскага пав. Вiленскага в-д., ставiў коней з м-ка Раготная Белiцкага пав. Вiленскага в-д. 18, 123

Малкович Вокула, б. Мсцiслаўскага пав. 226 адв.
Малтвидович Андрей, б. Коршаўскай вол. Жамойцкай з-лi 259 адв.
Малтековичи, т. 115 адв.
Малхер, 11 адв.
Малый Андрей Станькович, з. Бельскай з-лi Падляшскагав-д. 197 адв. 266
Малый Бартош, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д. 137 адв.
Малыш, т. Клецкага пав. 213
Малышевич Семашко, б. Мсцiслаўскага пав. 226 адв.
Малышка, атаман, т. Алiшкава хар. 122
Малько, з. Падляшскага в-д. 109

Малюшевич Нарбут, б. Ковенскага пав. Троцкага в-д. 77
Малюшевич Петко, б. Ковенскага пав. Троцкага в-д. 77

Герб зарэгістраваны ў Гербавым матрыкуле Рэспублікі Беларусь 24 верасня 1998 г. № 24

Герб: у срэбным полі барліннага шчыта пасавы малюнак Святога апостала Пятра ў чырвона-блакітных адзеннях з залатым і срэбным ключамі, за якім справа зялёная пальма, злева певень чорнага колеру.

Сучасны Малеч мае статут вёскі, з'яўляецца цэнтрам сельсавета Бярозаўскага раёна. У XVII ст. гэты населены пункт быў мястэчкам у Брэсцкім павеце Вялікага княства Літоўскага.

Прывілей на магдэбургскае права Малечу першапачаткова быў падаравана ў 1645 г. каралём Уладзіславам IV і пацверджаны  ў 1650 г. прывілеем караля Яна Казіміра. Дараванне права на самакіраванне было выклікана "паступіўшай інфармацыяй" пра тое, што мяшчане Малеча "перажываюць розныя нягоды ад розных судоў, ад чаго падупадаюць прыбыткі караля і Рэчы Паспалітыя". Надаўшы мястэчка магдэбургскім правам, кароль вызваліў яго гараджан ад усякай іншай юрысдыкцыі. У каралеўскай грамаце дазвалялася варыць піва, гарэлку і мёд, трымаць шынкі, па прыкладу  найблізкага горада Пружаны. У дакуменце абумаўляліся гандлёвыя дні па чацвяргах кожны тыдзень і тры гадавыя кірмашы, адзін  з якіх павінен  быў  праводзіцца ў дзень шанавання Пятра і Паўла. Жыхары мястэчка ад свайго гандлю павінны былі плаціць падаткі дзяржаве. У прывілее падкрэслівалася, што ўсе гарадскія, судовыя і іншыя справы, якія будуць разглядацца ў Малечы, паводле магдэбургскага права, павінны быць апячатаны зялёным воскам з малюнкам на пячатцы  Святога Пятра з ключамі.

Святы апостал Пётр, да паклікання свайго насіў імя Сымон, старэйшы брат апостала Андрэя Першазваннага, быў рыбаком. Па выразу Святога Іяана Залатавуста, гэта быў чалавек палымяны, некніжны, просты, бедны і богабаязны. Калі Андрэй прывёў яго да Бога, Бог даў  яму імя Кіфа, па-грэцку - Пётр, г.зн. камень. Абраўшы Пятра ў лік апосталаў, Бог наведаў яго ўбогую  хату і вылечыў цешчу ад гарачкі. У ліку трох вучняў Сваіх Бог ганараваў Пятра быць сведкай Сваёй Чароўнай славы на Фаворы.  Ісус уручыў ключы апосталу Пятру: адзін - ад нябеснага царства - варот рая, другі - ад пекла. Малюнак Пятра з двума ключамі павінен  нагадваць кожнаму хрысціяніну пра канец,  які чакае яго і выратаванне  душы. Ключы сімвалізуюць вышэйшыя веды пра сэнс і мэту  жыцця, перададзеныя  Ісусам апосталам і іх вучням.

Малюнак пеўня ззаду постаці Святога Пятра не выпадковы. Гэта птушка з'яўляецца атрыбутам апостала і добра вядомая ў хрысціянскім мастацтве. Калі Ісус на Таемнай Вечары прадрок, што Пётр зрачэцца ад яго тройчы, перш чым праспявае певень, апостал не паверыў. Тым не менш усё адбылося так, як сказаў Ісус.

Такім чынам, можна з вызначанай доллю ўпэўненасці казаць пра матывацыю абрання пэўнага гербавага сюжэту для герба Малеча. Асоба Святога апостала Пятра была злучана з пэўнай штогадовай падзеяй у жыцці гараджан.

Герб Малеча ставіцца да гісторыка-геральдычных помнікаў Беларусі

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з маламі.

Marienburg, г. Малборк - Прусія

Молёй Måløy - Нарвегія

Молдзе Molde - Нарвегія

Малага - Іспанія

Малабо — Экватарыяльная Гвінея
Малага — Іспанія
Маланг — Інданезія
Мале — Мальдзівы
Малаяраславец — Расія
Мальмё — Швецыя

БІЛУНГІ

Нашчадкамі Амалаў  лічыліся Білунгі, герцагі Саксоніі, якія таксама вядомыя як Амелунгі ці Эмлінгены.

Биллунг(+951) ж- Эрменгарда Нантская
1 Германн(915-973) герцог Саксонский (960), ж- Хильдегард фон Вестербург
11 Бернард II(+1011) герцог Саксонский (988), ж- Хильдегард фон Штаде(+1011)
111 Бернард III(+1059) герцог Саксонский (1011), ж- Элика фон Швайнфурт(+1055)
1111 Оттон Ордульф(+1072) герцог Саксонский (1059), ж- Вульхильд Норвежская(+1095)
11111 Магнус(+1106) герцог Саксонский (1072), ж- София Венгерская(+1095)
111111 Вульфхильд(+1126) м- Генрих IX, герц. Баварский(+1126)
111112 Элика(+1142) м- Оттон, герцог Саксонский(+1123)
11112 Гертруда(+1113) м- Флорис I, граф Голландии(+1061), Роберт, граф Фландрии(+1093)
11113 Ида(+1102) м- Фридрих II, гц. Лотарингский(+1065), Альберт III де Намюр(+1102)
12 Матильда(+1008) м- Балдвин III, граф Фландрский(+962)

МАЛЫ

Мал - радавы князь усходнеславянскага племя драўлян. Згадваецца ў Аповесці мінулых гадоў пад 945 годам у сувязі з паўстаннем драўлян супраць пабораў кіеўскага князя Ігара Рурыкавіча Старога, які рашыў двойчы ўзяць з іх даніну. Пасля забойства Ігара драўляне жадалі жаніць Мала на ўдаве князя - вялікай княгіні Вользе Мудрай. Але яе войска, разарыўшы ў 946 годзе Драўлянскую зямлю, падышло да сталіцы Мала - гораду Іскарасценю, дзе са сваёй лютвой атуліўся драўлянскі князь. Горад быў спалены, Мала па загадзе Вольгі казнілі (па іншай версіі, паколькі ён згадваецца далей як "Малък Любечанін", магчыма, што Мал застаўся жывы, але ўтрымоўваўся ў зняволенні ў Любечы), сына яго Дабрыню ўзялі ў княжую лютву, а дачку Малушу княгіня ўзяла да сябе ў церам рабыняй.

Паўстанне 945 года

….кажучы: "Навошта ідзеш ізноў? Забраў ужо ўсю даніну". І не паслухаў іх Ігар; і драўляне, выйдучы з горада  Іскарасценя, забілі Ігара і дружыннікаў яго, бо было іх мала.

Мал распачаў спробу пасватацца да ўдавы Ігара, княгіні Вольгі.

Сказалі ж драўляне: "Вось забілі мы князя рускага; возьмем жонку яго Вольгу за князя нашага Мала і Святаслава возьмем і зробім яму, што захочам".

Вольга двойчы расправілася з амбасадарамі Мала і ўладкавала разню драўлянскай шляхты на магіле Ігара, а затым пайшла  вайной на драўлян і разграміла іх. Апошнім агменем супраціву быў горад Іскарасцень. Пра лёс Мала ў "Аповесці мінулых гадоў" нічога не сказана.

А як узяла горад і спаліла яго, гарадскіх жа старэйшын забрала ў палон, а іншых людзей забіла, а іншых аддала ў рабства мужам сваім, а астатніх пакінула плаціць даніну.

Магчымыя роднасныя сувязі

Ў Іяакімаўскай летапісы пра Мала гаворыцца, што ён "князь драўлянскі, сын Ніскінін".

Гісторыкі мяркуюць, што дзецьмі Мала маглі быць Малуша, ключніца княгіні Вольгі і маці князя Ўладзіміра, і Дабрыня. Яны займалі становішча прыдворнай чэлядзі пры Вользе і Святаславе, але затым змаглі дасягнуць значных вышынь у дзяржаўным кіраванні. Дабрыня стаў намеснікам у Ноўгарадзе, куды неўзабаве быў адпраўлены і Ўладзімір з Малушай. Летапіс заве бацькам Малушы Малка Любчаніна. У былінах Дабрыня носіць імя па бацьку Нікіціч і славіцца "вяскоўцам".

Крыніца:

• «Лаврентьевск. летопи тоорипр

• При написании этой статьи использовался материал из Энциклопедического словаря Брокгауза и Ефрона (1890—1907).

(Г.І.: Да ведама: племя драўлян жыла на Беларускім і Украінскім Палессі.  Раней гэта племя было адзінае і мела адзіную тэрыторыю. Сёння зямля драўлян належыць двум краінам – Украіне і Беларусі, але ў часы ВКЛ – аднаму.)

ДРАЎЛЯНЕ Ў БАРАЦЬБЕ ЗА НЕЗАЛЕЖНАСЦЬ.

Уладзімір
ЛУКАШЕНКО

Пэўна вядома, што Драўлянская зямля канца ІХ пачала Х стагоддзяў гэта як і раней звяз драўлянскіх плямёнаў са сваімі цэнтрамі Іскарасценем, Оўручам, Малінам, Жытомірам і іншымі. На чале кожнага з гэтых плямёнаў стаяў мясцовы князь які ў сваім кіраванні абапіраўся на народнае веча і "лепшых мужоў". Іскарасцень, як цэнтр наймоцнага і самага ўплывовага драўлянскага племя, хутчэй за ўсё, служыў намінальным цэнтрам " Драўлянскай землі", куды перыядычна з'язджаліся племянныя князі для рашэння найважных пытанняў, якія краналіся ўсіх драўлян. Іпацьцеўскі летапіс піша "...и рекоша Деревляни: посланы Деревская земля, ркуши сице: ...наши князи задабривай суть, иже роспасли суть Деревъскую землю, да иди за нашъ князь за Малъ".. Г.зн. гаворка ідзе не толькі пра князя Мала, а пра ўсіх драўлянскіх князёў якія кіравалі дадзенай зямлёй на супольна-дэмакратычных пачатках.

Да сярэдзіны IX ст. драўлянскі звяз плямёнаў дужэе ў эканамічным, палітычным і ваенным стаўленні і пачынае набываць прыкметы дзяржаўнасці: сваю добра абароненую тэрыторыю, княжае кіраванне, "стольны град", моцнае войска. Першым вядомым драўлянскім князем канца IX начала X ст. быў летапісны Ніскінія, жонкай якога была чэшская прынцэса Манфрэд. Гэта цалкам верагодна, бо падчас раскопак у Каросцене ў 2003 годзе археолагам Звіздзецкім Б.А. было выяўлена пары залатых скроневых упрыгожванняў вырабленых у Маравіі (першая чэшская дзяржава). Менавіта Манфрэд была маці будучага князя Мала, дарэчы, яго жонкай таксама з'яўлялася чэшка - прынцэса Дабрыня.

Драўляне не саступалі сілай ніводнаму з іншых славянскіх плямёнаў, бо, як піша летапісец: : "По сим же летам, по смерти братьев сих, Кия, Щека и Хорива ущемлялись полянины древлянами". Это же утверждает и "Новгородская первая летопись молодого извода" "..полянины... биша обидими Древляни". Этот же летопись пишет, что позднее князья Аскольд и Дир "... владеюще полями, и беша ратнии сия Древляны” г.зн. пераможаныя драўлянамі. Ёсць летапіснае згадванне пра тое, што драўляне небеспаспяхова ваявалі і з князем Чорным заснавальнікам сталіцы северанаў  Чарнігава.

Драўляне не прызнавалі чужой улады. Так, перад 859 годам летапісец піша, што такія плямёны як чудзь, мера, крывічы плацяць даніну варагам, а паляніны, северане, вяцічы - хазарам. Драўляне ж не згадваюцца, што дае падставы зрабіць выснову, што яны былі вольнымі і нікому не падпарадкоўваліся.

І толькі ў год 6391 (833) "Начал Олег воевать против древлян и, приручив их, стал с их дань брать по черной кунице". Красамоўным ёсць той факт, што новы кіеўскі вярхоўны рушыў у свой першы "ўнутраны" паход менавіта на драўлян. Паход Алега на драўлян больш усяго скончыўся мірнай дамовай паміж драўлянамі і Кіеўскім княствам. Малаверагодна, каб Алег адважыўся штурмаваць Іскарасцень, разумеючы, што ўзяць сілай яму яго не атрымаецца. Драўляне пагадзіліся плаціць Алегу невялікую даніну, але і гэта працягвалася не доўга. У згаданым летапісам паходзе Алега ў 907 годзе на Візантыю, брала ўдзел і драўлянская лютва на вызначаных умовах узнагароды, але пасля перамогі над Царградам драўляне не атрымалі візантыйскай кантрыбуцыі: "Пошел Олег на Греков... Взял же он множество варягов, и славян, и чудов, и кривичей, и меров, и полянинов, и северян, и древлян..., которые являются пособниками". Г.зн., на некаторы час, драўляне патрапілі ў сферу ўплыву Кіеўскага княства, захопленага прадстаўнікамі роду Рурыкавічаў.

Але, напэўна, пасля гэтага паходу драўляне задумалі вызваліцца ад апекі кіеўскіх князёў, лічачы іх чужакамі сярод славян. Пасля смерці Алега, якая наступіла ўвосень 912 года, драўляне вырашылі, што такі момант надышоў: "А древляне заперлись в городе Искоростене от Игоря после Олеговой смерти". З такой сітуацыяй не магла змірыцца Кіеўская верхушка па двух чынніках. Па-першае, драўлянская зямля ўзмацняла Кіеў эканамічна, за кошт значнага чыншу, а па-другое, яны не маглі патрываць факт наяўнасці свабодалюбнасці аднаго з суседніх  плямёнаў, якое магло стаць цэнтрам барацьбы супраць іх. І таму ў год 6442 (914) "Пошел Игорь на древлян и, победив, наложил на них дань, больше Олеговой". Ён пакідае ў Іскарасцене свайго ваяводу Свенельда з лютвой для кіравання непакорлівай драўлянскай зямлёй.

Настае 945 год. Падзеі, якія адбыліся ў гэтым годзе, тлумачацца навукоўцамі неадназначна. Найболей распаўсюджанай гіпотэзай ёсць тое, што гэта адбылося першае антыфеадальнае паўстанне на Русі. Паводле летапісу князь Ігар у 945 году ідзе ў драўлянскую зямлю збіраць даніну, хоць да яго яе сабраў ваявода Свенельд. Даніна, была найболей прымітыўнай формай эксплуатацыі, асновай якой была княжая ўласнасць на зямлю. У адрозненне ад звычайнай даніны, якая збіралася ў карысць князёў, чынш збіраўся для адплаты князя з наёмнай лютвой. У сваёй працы "Об управлении империей Константин Багрянородний писал о собирании оброка на Руси так: "Когда настанет ноябрь месяц, в тоже время их архони (князья) выходят со всеми росами (варягами дружинниками) из Киева и отправляются в оброк, который называется "кружением", а именно в Славии, вервианов (древлян), друговитов (дреговичей), кривичей, северинов (сиверян) и других славян, которые являются практионами (данниками) росов. Питаясь там на протяжении всей зимы, они когда растает лед на реке Днепр, возвращаются к Киеву".

"И добыл он себе еще к предыдущей дани, и совершал им насилие он и мужи его". Вяртаючыся назад з данінай, прыйшоў да думкі, што мала сабраў і таму вырашыў вярнуцца і сабраць яшчэ раз: "сказаў лютве сваёй: "ідзіце вы з данінай дахаты, а я вярнуся  і  яшчэ". З невялікай колькасцю дружыннікаў ён вяртаецца ў драўлянскую зямлю. Пачуўшы пра гэта, драўляне, сабраўшыся з князем Малам на раду, вырашылі: “Если повадится волк к овцам, то выносит по одной все стадо, если не убьют его. Так и сей, если не убьем его, то он всех нас погубит". Паслалі драўляне да Ігара сваіх прадстаўнікоў, якія спыталі: "Чего ты идешь снова? Ты забрал всю свою дань" І не паслухаў іх Ігар  "И древляне, выйдя насупротив из града Искоростеня, убили Игоря и дружину его, так как их было мало". За апісаннем грэцкага гісторыка Льва Дыякана Ігара прывязалі за ногі да дзвюх бяроз і разарвалі напалам. Гэта адбылося на скалах правага берага г. Уж  ў раёне сучаснага сяла Неміраўка. Зыходзячы з летапісу  асобнымі гісторыкамі  лічыцца,  што ў гэтай  падзеі галоўным чыннікам паўстання быў надмерны эканамічны прыгнёт драўлян кіеўскімі князямі. Такая думка пераважае ў савецкай гістарыяграфіі.

Рака Уж, Карасцень

Разам з тым вядомы знаўца гісторыі Кіеўскай Русі дарэвалюцыйных часоў акадэмік Шахматаў  і савецкі гісторык акадэмік Б.Д. Грэкаў лічылі, што гэта паўстанне варта разглядаць як міжусобную вайну за права валодаць Драўлянскаю зямлёй паміж Ігарам і яго васалам, ваяводай Свенельдам. Апошні, стаўшы намеснікам Драўлянскай зямлі, набіраў сілу, багацеў, станавіўся ўсё больш незалежным ад кіеўскага князя. У яго была свая ўзброеная лютва, якая нічым не саступіла лютве кіеўскага князя. Пра гэта і кажуць Ігару яго дружыннікі: "Отроки Свенельдовы нарядились оружиям и одеждой, а мы голые. Пойдем, княже, с нами по дань, пусть и ты добудешь, и мы". Падбухторваны дружыннікамі Ігар выступае ў Драўлянскую зямлю, дзе ён і быў забіты пад кіраўніцтвам сына Свенельда Мсціслава Лютага. Сам жа Свенельд, каб не кінуць на сябе цень падазрону, і ўсё сапхнуць на драўлян, знаходзіўся ў гэты час у Кіеве.

Іншыя даследнікі, напрыклад, А. Чальцоў і А. Зімін, сцвярджаюць, што Ігар, як прадстаўнік  дынастыі Рурыкавічаў, якая сілай захапіла ўладу  ў славянскіх землях, раз і назаўжды жадала знішчыць апошнюю  апору  вызваленчай барацьбы супраць рурыкавічаў. У драўлянах і дынастыі князя Мала, ён угледжваў пагрозу свайму панаванню на Русі. Такое трактаванне гэтай падзеі падводзіць да высновы, што гэта была апошняя спроба славянскіх плямёнаў скінуць узурпатараў улады на Русі.

Забойства князя Ігара, як лічыла драўлянская шляхта, адкрывала шлях да мірнага пераходу ад дынастыі  Рурыкаў да дынастыі драўлянскага князя Мала. Ніхто сярод князёў усходнеславянскіх племянных аб'яднанняў, акрамя драўлян, не паспрабаваў вырашаць права першынства такім чынам. Кіеўскія князі варагі не разглядаліся драўлянамі, як прыродныя ўладары ўсходнеславянскіх тэрыторый. Падкрэсліваючы, што яны забілі "рускага" (варажскага) князя, драўляне  жадалі адзначыць, што яны русамі не былі. Шлюб свайго князя Мала патрэбен быў ім для таго, каб змарнаваць гэту "рускую" (варажскую) дынастыю.

Князь Мал, напэўна, таксама лічыў, што асноўная справа зроблена: "И сон часто зряше Мал: сие так как пришедши Ольша дав ему порты многоцветны червены все жемчугом насаджены и одеяла черны с зелеными узоры». Знішчэнне Ігара, па меркаванню драўлян, павінна было паўплываць на кіеўскі двор, напалохаць яго, і яны могуць зараз дыктаваць сваю волю: "Осе князя русского (имели в виду варяжского) мы убили. Возьмем жону его Ольгу за князя своего Мала и Святослава (малолетнего сына Игоря),возьмем и сделаем ему, как вот схочем". Яны пасылаюць у Кіеў "лучших" мужей своих, числом двадцать с предложением "идино за нашего князя за Мала". Чаму драўляне, якія забілі Ігара, як ні ў чым не бывала, прапануюць удаве забітага княгіні Вользе выйсці замуж за іх князя Мала? Бо, гэта, на першы погляд, здаецца зусім не апраўдана. Справа ў тым, што сярод драўлян яшчэ былі даволі жывучымі традыцыі матрыярхата, паводле няпісаных правіл якога, той, хто забіў частку роду, можа ўспадкоўваць яго ўладу пасля таго, як жэніцца на яго ўдаве. У сваю чаргу Вольга, паводле паганскіх правіл, павінна была адпомсціць за мужа, бо Святаслаў быў яшчэ не здольным да гэтага ў сувязі з маленствам. Паганства прадугледжвала і неабходнасць зладзіць трызну па забітым на яго магіле, што і ажыццявіла Вольга ў 946 годзе.

Але Вольга магчыма сама, а магчыма па падказцы ваяводы Свенельда, рыхтавала жорсткую кару для напышлівых драўлян. Першую дэлегацыю амбасадараў знішчылі па яе загаду, закапаўшы жывымі ў зямлю на двары княжага церама. Другая дэлегацыя з яшчэ "лепшых мужоў, якія трымаюць драўлянскую зямлю", была спалена ў лазні.

Адносна расправы Вольгі з драўлянскімі амбасадарамі, то тут было выканана традыцыйнае паганскае дзейства, якое прадугледжвала абмыванне нябожчыка ў напаленай лазні, ці спальванне іх у невялікай зрубнай хатцы, што Вольга і зрабіла з другім пасольствам драўлян. Традыцыйным паганскім абрадам было і пахаванне нябожчыкаў у санках ці лодках. Менавіта так зрабіла Вольга з першым драўлянскім пасольствам. Хоць, з іншага боку, можна задацца пытаннем: "А што гэтых звычаяў не ведалі драўлянскія амбасадары, якія былі заўзятымі язычнікамі і добраахвотна садзіліся ў лодку, ці заходзілі ў лазню"? Магчыма, іх проста сілай кінулі ў яму і завялі ў лазню і знішчылі, а летапісец толькі падхарашыў гэтыя цырымоніі.

Пасля гэтага Вольга з лютвой накіроўваецца да Іскарасценя, перадаўшы драўлянам: "Сие уже иду я к вам. Итак приготовьте медов много возле града, где убили вы мужа моего. Пусть поплачу я над гробом его и совершу тризну мужу моему". Княгіня, паказваючы драўлянам, што яна змірылася з такім ходам падзей, усыпіла іх пільнасць і падчас трызны (памінак) яе дружыннікі нечакана накінуліся на драўлян "і пасеклі іх пяць тысяч"!!!

Але і гэтай помсты было мала для княгіні і яе дараднікаў, на наступны год яна рыхтуе вялікі паход супраць драўлян. Гэту падзею летапісец апісвае так: "В год 6454(946) Ольга с сыном Святославом собрала войско воинов, многих и храбрых, и пошла на Древлянскую землю. И вышли древляне супротив. И когда сошлись оба войск вместе, бросил копьем Святослав в древлян, а копье пролетело между ушами коня и ударил коню под ноги, так как был Святослав совсем мал. И сказал воевода Свенельд и кормилець Асмуд: "Князь уже начал. Ударим, дружина, вслед за князем".

У гэтым месцы ёсць неабходнасць перапыніць аповяд летапісца, з мэтай удакладніць месца гэтай бітвы. У тыя часы з Кіева ў Іскарасцень было два шляхі. Адзін з іх па рацэ Уж,  якім скарыстаўся князь Ігар у 945 годзе. Бо ён ужо ішоў назад да Кіева, а потым павярнуў назад, і драўляне яго сустрэлі поруч сучаснай Неміраўкі  на беразе ракі. Другі шлях быў сухапутны: Кіеў-Белгарад-Мічаск (сучасны Радамышль) -Ушэск (Ушамір)-Іскарасцень. Менавіта па гэтым шляху і ішло войска Вольгі. Поруч Ушаміра, дзе ў Уж  упадае ператок Студзеніца, знаходзіўся перадавы фарпост Іскарасценя, так званыя змяіныя валы. Менавіта тут і адбылася гэта бітва. И победили они древлян. Древляне же побежали и заперлись в градах своих. А Ольга бросилась с сыном своим на Искоростень град, так как те горожане убили мужа ее, и стала вокруг града с сыном своим. А древляне заперлись в городе и сильно бились с городских стен...

І стаяла Вольга лета цэлае, і не магла яна ўзяць горад. І надумала яна так: паслала амбасадараў у горад, кажучы:  "Чего вы хотите досидеться? Ведь все ваши города сдались мне и согласились на дань... А вы хотите с голода умереть, не соглашаясь на дань?" Драўляне ж ёй адказалі: "Мы бы рады согласиться на дань, но ты будешь мстить за мужа своего". І сказала ім Вольга, прамовіўшы: " Я уже отомстила за мужа своего... Поэтому я уже не буду месть совершать, а хочу взять небольшую дань и, помирившись с вами пойду назад". Спыталі тады драўляне: " Чего ты хочешь от нас? Мы рады даты и медом и мехом" Яна ж сказала ім: "Ныне у вас нет ни меда, ни меха. Лишь малого я у вас прошу: дайте мне от двора по три голубя и по три воробья".

Драўляне ж рады былі гэтаму. Сабралі яны з двара па тры голуба і па тры вераб'я і паслалі да Вольгі з паклонам. Вольга тады сказала ім: "Вот уже покорились вы мне и моему ребенку.". Идитека в город, а я завтра отступлю от града и пойду в город свой".

Вольга тым часам, раздаючы ваярам каму па голубу, а каму па вераб'ю, загадала да кожнага голуба і вераб'я прывязаць трутнік... І загадала Вольга, калі звечарэе, ваярам сваім запаліць трутнік і адпусціць галубоў і вераб'ёў.

Галубы і вераб'і паляцелі ў гнёзды свае, тыя ў галубятні, а вераб'і пад дахі, - і тады загарэліся галубятні, а ад іх хаты і хлявы. І не было двара, дзе б не гарэла і нельга было гасіць, бо ўсе двары загарэліся. І пабеглі людзі з горада, і загадала Вольга ваярам сваім хапаць іх.

А як узяла яна гарод, то спаліла яго, і старэйшын горада спаліла, а іншых людзей адных пабіла, а другіх аддала ў рабства мужам сваім, а астатніх прымусіла плаціць даніну".

З накладаннем Вольгай даніны на драўлян, як піша М.Грушэўскі: "Зніклі старыя "добрыя" князі, край спустошаны, народ абцяжараны непасільнымі кантрыбуцыямі, яшчэ і акрамя даніны ў кіеўскі княжы скарб, павінна была быць нейкая кантрыбуцыя для  самай Вольгі, магчыма як "пенсія" за забітага мужа".

Некаторыя навукоўцы-гісторыкі, як Карамзін і Празароўскі, падвяргаюць сумневу факт спалення Іскарасценя з дапамогай такога паўказкавага спосабу. З гэтай нагоды Карамзін піша: "Тут летапісец паведамляе нам шмат дэталяў, часткова няўзгодненых ні з магчымасцямі розуму, ні з важнасцю гісторыі, і ўзятых без любога сумневу, з народнай казкі. Ці магчыма  неабачлівасць Драўлян? Ці магчыма, што Вольга ўзяла Каросцень з дапамогай вераб'ёў і галубоў, хоць гэта выдумка магла рабіць гонар народу  Рускіх у Х стагоддзі". Праўда, пазнейшыя археалагічныя даследаванні пацвярджаюць падзею разбуральнага пажару ў Іскарасцене. І як вядома, горад больш не згадваўся ў летапісу, а яго функцыі, як цэнтра драўлянскай зямлі, перайшлі да іншага летапіснага горада драўлян Ўручыю (сучаснаму Оўручу).

З гэтых пор драўлянская зямля канчаткова ўвайшла ў склад Кіеўскай Русі. Драўлянская ваенная і палітычная параза прывяла да заняпаду сепаратысцкіх тэндэнцый у Кіеўскай Русі. Каб цалкам загасіць гэтыя тэндэнцыі, князь Святаслаў садзіць у Драўляншчыну сына Алега з тытулам "Князь Драўлянскі". Але яшчэ і Ўладзімір Святаслававіч, ведаючы пра драўлянскі гонар і парыў іх да незалежнасці ад Кіева, амаль праз 70 гадоў пасля ўтаймавання драўлян, пасадзіў аднаго са сваіх сыноў Святаслава "ў Дрэўцах" таксама з тытулам "Князь Драўлянскі".

На значэнне Драўляншчыны ў ІХ-ХІ стагоддзях паказваюць і тыя факты, што ў летапісу  драўляне  і падзеі, якія злучаны з імі, згадваюцца нашмат часцей чым іншыя плямёны, згадваецца і больш усяго драўлянскіх "градаў". Важным ёсць і той факт, што князь Святаслаў узяў сабе за "жонку" пленную дачку князя Мала Малушу. Сын яго Ўладзімір, які нарадзіўся ад Малушы у будучым  стане князем, і  гэта пры тым, што ў Святаслава былі сотні наложніц і ніводны з іх нашчадкаў не стаў князем. Г.зн., гэта быў фактычна дынастычны звяз палянінаў  з драўлянамі, і таму пачынаючы  ад князя Ўладзіміра нельга казаць, што Кіеўскай Руссю кіравала дынастыя Рурыкавічаў.

Від  на  "Змеевы горы".

Гіпотэза Галіны Арцёменка: Дык  што ж адбылося ў тыя часы?  Першае, у Кіеве княжыў князь Ігар.  Ігар быў сынам Рурыка і Ефанды.

Рурык (862-879) – першы рускі князь, заснавальнік старажытнарускай краіны. Згодна летапісу, пазваны ад варагаў славянамі, крывічамі, чуддзю, вессю на княжанне . Па вынікам генетычных даследванняў на гаплагрупу ДНК патомкаў Рурыка, стала вядома, што Рурык быў угра-фінскага паходжання. Некаторыя запальчывыя людзі свярждаюць, што ён быў вікінгам-варагам. Але гаплагрупы  І1a, якая з’яўляецца гаплагрупай вікінгаў-варагаў, у патомкаў Рурыка не знойдзена. Згодна Іяакімаўскаму летапісу Рурык быў сынам фінскага князя ад Умілы, сярэдняй дачкі Гастамысла, які быў старэйшынам Наўгародскіх зямель. У Гастамысла загінулі ўсе яго сыны і па праву пасаду павінен быў заняць старэйшы сын старэйшай дачкі.  Але чамусці на гэтай пасадзе апынуўся Рурык, нашчадак угра-фінскага князя, які вёў  вайну з  Гастамыслам. Згодна з Ніканаўскім летапісам ў 864 годзе адбылося паўстанне супраць Рурыка. Каб падавіць гэтае паўстанне Рурык забіў Вадзіма Адважнага, сына старэйшай дачкі Гастамысла, г.зн. нашчадка на уладу. Адна з жонак Рурыка была Ефанда, дачка “урманскага” (нарвежскага) князя, якая нарадзіла яму сына Інгара (Ігара Рурыкавіча). Брат Ефанды, “урманскі “ князь Алег стаў княжыць пасля смерці Рурыка. Калі Алег ў 882 годзе  накіраваўся на Смаленск і Кіеў, то старажытнарускае фіна-угорскае племя чудзь стаіць на першым месцы.

Ў 911 годзе Алег (урманскі князь) заключыў дамову з грэкамі, дзе кажацца : "А Олега с мужами его заставляли присягать по закону русскому: клялись оружием своим и Перуном, их богом". Пад вялікім сумневам, што Алег па-сапраўднаму кляўся чужым Богам грэкам і тым не менш гэта дазволіла яму захапіць Кіеў. Князь Алег правіў Ноўгарадам (879 - 882),  а потым Кіевам (882 - 912). Ў 919 годзе князь Алег перадае свой княжы пасад Ігару, так як жонка Ігара Вольга (сапраўднае імя Хельга) была дачкою Алега (ёсць і іншыя гіпотэзы, але шансы такіх гіпотэз мізерны) .

Ігар заключае дамову з візантыйцамі, пры падпісанні якой прысутнічаюць двое яго нябогажаў – Слуд і Акун. Фактычныя даныя кажуць, што пасля вяселля імя жонкі Ігара Вольгі упамінаецца ў руска-візантыйскай дамове 944 года.  Такім чынам, дамова была падпісана за год да смерці Ігара. Згодна летапісу князь Ігар гіне ад рук драўлянаў, бо другі раз пайшоў за данінай.  Што стала прычынай гэтай правакацыі? На мой погляд гэта была тайная змова паміж урманскімі князямі і Візантыяй. Патрэбна была вайна на знішчэнне варвараў (а дынастычны род Малаў, з якога адбыўся знакаміты гот Амал – гэта ёсць готцкі род), якія жылі вольна і спавядалі язычаскую рэлігію, насуперак візантыйскім разуменням.

Пасля смерці Ігара нашчадкам княжага пасаду стаў Святаслаў, якому было ўсяго тры гады.  Фактычным кіраўніком Кіеўскай Русі стала яго маці, жонка Ігара (Інгара),  дачка “урманскага” князя Алега і нябога “урманскай” княжны Ефанды, нявестка угра-фінскага князя Рурыка.

Княгіня Вольга увесь час імкнецца адпомсціць драўлянам за мужа. Вось як старажытнарускі летапісец падрабязна распавядае пра помству:

1-я месть княгини Ольги: Сваты, 20 древлян, прибыли в ладье, которую киевляне отнесли и бросили в глубокую яму на дворе терема Ольги. Сватов-послов закопали живьем вместе с ладьёй. Ольга посмотрела на них из терема и спросила: «Довольны ли честью?» А они закричали: «Ох! Хуже нам Игоревой смерти».

2-я месть: Ольга попросила для уважения прислать к ней новых послов из лучших мужей, что и было с охотой исполнено древлянами. Посольство из знатных древлян сожгли в бане, пока те мылись, готовясь к встрече с княгиней.

3-я месть: Княгиня с небольшой дружиной приехала в земли древлян, чтобы по обычаю справить тризну на могиле мужа. Опоив во время тризны древлян, Ольга велела рубить их. Летопись сообщает о 5 тысячах перебитых древлян.

4-я месть: В 946 году Ольга вышла с войском в поход на древлян. По Новгородской Первой летописи киевская дружина победила древлян в бою. Ольга прошлась по Древлянской земле, установила дани и налоги, после чего вернулась в Киев. В "Повести Временных Лет" летописец сделал врезку в текст Начального свода об осаде древлянской столицы Искоростеня. По "Повести Временных Лет" после безуспешной осады в течение лета Ольга сожгла город с помощью птиц, к которым велела привязать зажигательные средства. Часть защитников Искоростеня были перебиты, остальные покорились.

Такім чынам,  Вольга становіцца уладаркай драўлянскіх зямель. Усяго праз два гады пасля падпісання дамовы Ігара з Візантыяй. Пасля заваявання драўлянаў Вольга ў 947 годзе накіравалася ў Ноўгарадцкія і Пскоўскія землі устанаўліваць там даніну. Вольга устанавіла “пагосты”, накшкалт налогаў, палюдныя зборы, раздзяліла падпарадкаваныя землі, на чале кожнай з якіх стаяў “Ціун”.

Ў 955 годзе княгіня Вольга прыняла хрышчэнне ў візантыйскім Канстанцінопалі, спрабавала пахрысціць сына Святаслава, але «он и не думал прислушаться к этому; но если кто собирался креститься, то не запрещал, а только насмехался над тем»

Ў 957 годзе Вольга з вялікай амбасадарскай дружынай здзейсніла афіцыйны візіт ў Канстанцінопаль, дзе імператар Канстанцін Багранародны называе яе кіраўніком (арханцісай) Русі.

Княгіня Вольга была прылічана да ліку святых. Я праўда не разумею за якія справы. З яе біяграфіі бачна, як яна пры дапамозе змовы з Візантыяй узышла на пасаду, забіла вялікую колькасць людзей, закабаліла шматлікасць народу, паклала пачатак каланіяльнай сістэме на беларускіх землях, бо да гэтага часу нашы продкі жылі на вольнай зямлі. Упершыню на беларускіх землях з’яўляецца улада іншаземцаў ў асобе княгіні Вольгі, бо яна была “урманскай” княжной.  Гэта была каланіяльная вайна і як вынік – устанаўленне на драўлянскіх землях рабства з неабмежаванай уладай князя і праваслаўнай верай, кіруемай з Візантыі.

МІФАЛОГІЯ

МАЛАДЗІК МАЛАДЫ, ТВОЙ РОГ ЗАЛАТЫ”

Найбольшая колькасць назіранняў і рэгламентацый, зафіксаваных у свядомасці нашых продкаў і адлюстраваных у творах вусна-паэтычнай спадчыны ўсходніх славян, звязана з першай квадрай Месяца — маладзіком. Хутчэй за ўсё станоўчыя адносіны да маладзіка грунтуюцца на асацыяцыі пачатку, растучага Месяца.

* У народзе лічылі: калі малады Месяц убачыш першы раз з правага боку, то ўвесь каляндарны месяц цябе будзе суправаджаць поспех, калі з левага — чакай непрыемнасцей. А таксама раілі: убачыўшы першы раз маладзік,  “трымацца за грошы” і пералічыць іх або “пазвінець” меднымі манетамі ў кішэні.
* Каб у калодзежы заўсёды было многа чыстай, празрыстай вады, капаць або чысціць яго пажадана было толькі на маладзік.
* У дні маладзіка раілі саджаць расліны (гародніну і садавіну, кветкі і хмызнякі), якія растуць уверх і пладаносяць  над зямлёй.
* Здаўна заўважылі, што дрэва, прышчэпленае на трэці дзень маладога Месяца, будзе расці хутка і ўжо на трэці год дасць першы ўраджай.
* Найбольш спрыяльным часам для збору зёлак лічыўся перыяд “прыбываючых” дзён, а вось расліны, сабраныя ў першыя тры дні пасля поўні не дапамагаюць, а наадварот могуць толькі нашкодзіць здароўю чалавека.
* Каб квашаная капуста добра захоўвалася і была хрусткай, дбайная гаспадыня ведае, што яе лепш ставіць у “мужчынскі” дзень тыдня (аўторак, чацвер) на першую квадру Месяца.
* З надыходам маладзіка пчаляры таксама спяшаліся да сваіх вулляў: па іх меркаванні гэтая фаза Месяца спрыяла добраму раенню і развіццю пчаліных сем’яў.

* Рыбакі і паляўнічыя выходзілі на паляванне і прыглядаліся  да Месяца. Лічылася, што на маладзік у гэтай справе заўсёды шанцуе.
* Увосень сяляне раскладалі на палях лён, каб вымачыць яго і тым самым “ачысціць” яго ад жалеза. Было заўважана, што калі лён сцяліць на маладым Месяцы, ён будзе бялюткім, калі ж на апошнюю квадру — зусім счарнее.
* Каб сала не пажоўкла, парсюка трэба забіваць на “растучы” Месяц. Старыя людзі гаварылі, што калі ў гэтай справе не падгадваць “месяц”, то яно хутка пачне гнісці (“пышкарыць”, “слюзнуць”).
* Зразумела, што чалавечы арганізм, які на 85 працэнтаў складаецца з вады, таксама не можа не адчуваць “растучы” Месяц. Лічылася, што дзіця, якое народзіцца ў гэты час, будзе даўгавечным, а ў старасці добра выглядаць з твару.
* Авечая шэрсць пачынала адрастаць хутчэй, калі  авечку стрыглі на маладзік.
* Шмат захворванняў раілі лячыць або “загаворваць” на маладзік, напрыклад, зубны  боль ці боль у галаве: “Маладзік малады, у цябе рог залаты, на моры купаўся, мне паказаўся. Табе цёмныя ночы — мне светлыя вочы. Табе на высату — мне на красату. Табе на ўбытак, а мне на прыбытак. Пытаўся стары ў маладога, ці баляць зубы (галава) ў мяртвога. Не баляць у смерці і ў мяне да смерці”.
* Звычай кланяцца “маладому” Месяцу і звяртацца да яго з просьбамі аб здароўі  распаўсюджаны сярод усіх славянскіх народаў.

Маладзiк малады, твой рог залаты

Хутчэй за ўсё, станоўчыя адносiны да маладзiка грунтуюцца на асацыяцыi з пачаткам, растучым Месяцам. А можа прычына ў тым, што маладзiк мае два рагi i нагадвае кароўку-кармiцельку, якая дапамагала ўтрымлiваць шматдзетную сям'ю.

Менавiта ў гэтую фазу Месяца выконвалi шэраг магiчных i рытуальна-абрадавых дзеянняў для дасягнення жаданага вынiку, для паляпшэння дабрабыту ў гаспадарцы i г.д. Асаблiвымi знакамi павагi карыстаўся "маладзiчок" сярод народных лекараў. Пераважную большасць хваробаў, звязаных з пагаршэннем фiзiчнага стану чалавека, iмкнулiся лячыць у першую квадру Месяца.

Усе жыццесцвярджальныя абрадава-рытуальныя дзеяннi прымяркоўвалi да "маладога" Месяца, але ведалi, што самымi спрыяльнымi яго днямi з'яўляюцца тыя, якiя максiмальна наблiжаны да поўнi. Нашы продкi верылi ў тое, што дзейнiчае неабвержная сувязь чалавека з космасам: "Як Месяц на небе расце, прыбывае, так i шчасце, дабрабыт, грошы, здароўе ў хаце i сям'i будуць прыбываць".

Як правiла, першы вянец новага зруба закладвалi толькi пад поўню.

У гэты ж час рабiлi ўлазiны — засялялiся ў новую хату.

Самымi шчаслiвымi лiчылi тых, хто справiў сваё вяселле за некалькi дзён да поўнi. Нездарма часцей за ўсё на вяселлi казалi: "Жадаем шчасця поўню".

Тыя, хто займаўся рыбным промыслам, прасiлi, каб нiткi на сеткi прала цяжарная жанчына i абавязкова пад поўню, каб у гэтых сетках было заўсёды "поўна" рыбы.

Маладзiковая фаза Месяца i гаспадарка

Прывядзём яшчэ некалькi прыкладаў, узятых з розных сфераў жыцця i дзейнасцi чалавека, якiя пацвярджаюць, што паспяховае правядзенне шэрагу гаспадарчых спраў шмат у чым прадвызначаецца патэнцыялам Месяца, якi расце i набiрае моц:

Усе рытуальныя дзеяннi, накiраваныя на павелiчэнне свайго дабрабыту, праводзiлi толькi на "растучы" Месяц. Каб у вашым доме не пераводзiлiся грошы, зрабiце так: налiце шклянку вады ў той дзень, калi нарадзiўся малады Месяц, пакiньце яго на падваконнi да таго дня, калi Месяц стане поўным, памыйцеся гэтай вадой, сказаўшы пры гэтым: "Як ты, Месяц, быў худы, ды стаў поўны, так i ў мяне ўсялякага дабра каб было поўна".

Каб у калодзежы заўсёды было многа чыстай, празрыстай вады, капаць або чысцiць яго пажадана было толькi на маладзiк.

У днi маладзiка раiлi саджаць раслiны (гароднiну i садавiну, кветкi i кустарнiкi), якiя растуць уверх i пладаносяць над зямлёй.

Здаўна заўважылi, што дрэва, прышчэпленае на трэцi дзень маладога Месяца, будзе расцi хутка i ўжо на трэцi год дасць першы ўраджай.

Найбольш спрыяльным часам для збору зёлак лiчыўся перыяд растучага Месяца, а вось раслiны, сабраныя ў першыя тры днi пасля поўнi, не дапамагаюць, а наадварот могуць толькi нашкодзiць здароўю чалавека.

Каб квашаная капуста добра захоўвалася i была хрусткай, дбайная гаспадыня ведае, што яе лепш ставiць у "мужчынскi" дзень тыдня (аўторак, чацвер) на першую квадру Месяца.

Зразумела, што чалавечы арганiзм, якi на 85 % складаецца з вады, таксама не можа не адчуваць растучага Месяца. Лiчылася, што дзiця, якое народзiцца ў гэты час, будзе ў старасцi добра выглядаць з твару — быццам бы маладзiк.

Каб валасы i пазногцi раслi хутчэй, стрыгчы iх неабходна на першую квадру.

Разам з тым, па меркаваннях нашых продкаў, у некаторых сiтуацыях "малады" Месяц мог нарабiць шкоды. Напрыклад, разам з Месяцам "ажывае" вадкасць ва ўсiх сваiх формах — прылiвы i адлiвы, сок у раслiн, вадкасць у чалавечым або жывёльным арганiзме i г.д. Таму было заўважана, што рух вадкасцi ў целе чалавека перашкаджае загойванню ранаў.

Па той жа прычыне ўкус змяi, ваўка цi шалёнага сабакi ў гэты час можа стаць трагiчным для чалавека.

Добра ведалi, каб дзiця не было плаксiвым, хутка навучылася есцi самастойна, яго нiколi не адымалi ад грудзей на маладзiк.

Аксана КАТОВІЧ, Янка КРУК

МАЛАНКА, БЛІСКАВІЦА

Прыродная з’ява, звязаная з громам, навальніцай. Яе міфалагічнае асэнсаванне ўтварае складаны сінтэз паганскіх і хрысціянскіх ідэялагемаў. М. непасрэдна ўдзельнічае ў беларускай касмагоніі – ад удараў перуноў у камень над мёртвай вадою выскачылі тры іскаркі: белая, жоўтая, чырвоная, якія, упаўшы ў ваду, паклалі пачатак утварэнню космасу – падзелу вады і зямлі. У дадзеным выпадку М. і яе эманацыі выконваюць медыятыўна-крэацыянісцкую функцыю – яны злучаюць мужчынскі (камень, неба) і жаночы (вада) пачаткі, апладняюць ваду, што адпавядае традыцыйнай эратычнай сімволіцы агню. Колеры іскраў (белы і чырвоны – традыцыйныя дапаўняльныя адзін аднаго ў беларускай культуры) сімвалізуюць асноўныя міфалагемы, першапачаткі: жаночы і мужчынскі, прыроду і культуру, смерць і жыццё. Жоўты – хутчэй за ўсё медыятыўны, жыццясцвярджальны элемент, які звязаны з эманацыяй сонечнага агню, энергіі.

У паганскай традыцыі М. з’яўляецца атрыбутам, а пазней – увасабленнем Перуна, на выявах ён трымае М. у руцэ. З перунамі звязаны генезіс беларускіх нячысцікаў-чалавекападобнікаў – ударамі М. Бог паскідаў іх на зямлю, дзе яны засталіся там, хто куды ўпаў. М., як і Сонца, - від нябеснага агню. Яна сімвалічна ўвасоблена ў зброі нябесных сакральных істотаў – Перуна, Бога, прарока Іллі, Юр’я (кіруе М. увесну), Міхаіла –архангела, гэта – грамавыя стрэлы, камяні, к4ап’ё. З пашырэннем хрысціянізацыі гэтыя атрыбуты перайшлі да адпаведных персанажаў, але ўяўленне аб М. як эманацыі Перуна працягвала існаваць: “Перун б’ець, малоння паліць”. М. мае анімістычныя антрапаморфныя характарыстыкі: яна можа называцца “правялікай гаспадыняй”, маці, сыны якой – вятры – могуць прыносіць людзям розныя нягоды. Генезіс М. звязаны з хрысціянскай знакавай сістэмай: яна – след вогненнай калясніцы святога Іллі на небе; яна узнікае ад таго, што прарок Ілля “махае ды смаліць з біча”. Асноўная функцыя М. – забойства нячысцікаў (“ліхіх духаў”), якія па прыродзе бессмяротныя і гінуць галоўным чынам ад яе. М. без грому сведчыць пра своеасаблівую “разведку” Бога. Хаваючыся ад перуна, нячысцік абірае самыя разнастайныя месцы, якіх чалавеку трэба асцерагацца, пераўвасабляецца ў розных жывых істот. Так, нячысцік можа ператварыцца ў чорнага казла, свінню, пеўня, саву, неясыць, кошку, сабаку (таму апошніх падчас навальніцы выганяюць з хаты). Ён можа схавацца ў чалавека праз расчынены рот, у яго капялюш, закасаны прыпол, пад андарак (яго нельга прыпадымаць у час навальніцы) і наагул у любы прадмет, будынак (тады над ім М. б’е крыж-накрыж). Сярод дрэваў М. часцей за ўсё абірае сваё, перунова – дуб (таму пад ім нельга хавацца, гэта лепей рабіць пад асінаю); пад разбітым і засохлым дрэвам застаецца прыбіты ліхі дух, які можа вызваліць, дакрануўшыся да сушняку. М. можа паразіць і нячыстае месца – замак, які знікне на дне возера. Б’е М. і ў людзей – тых, у каго схаваўся нячысцік, грэшнікаў ці тых, каго ўгледзеў Бог. Так ці іначай стаўленне да забітых М. станоўчае – ці гэта грэшнік, ці Божы абраннік.

Ад М. існуе шэраг абярэгаў – перуноў знак (кола з пялёсткамі ўнутры), грамовыя стрэлы (шліхтаваныя каменныя прылады працы каменнага веку), барана на страсе і бусел, што робіць там гняздо, кавалак разбітага М. дрэва, каліна, вярба, бяроза, лён ды інш. Разам з тым запаленае М. не рэкамендавалася тушыць, асабліва вадой, - для гэтага трэба было выкарыстоўваць салодкае малако.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary?alpha=&authenticity_token=7ac738a48b166025e45f6b2c67b725bd415bc85e&page=1

Маланка

Навальніца ці маланка ў народнай традыцыі ўспрымаліся як пакаранне, сіла Бога ці Ільі Граманосца, які едзе па небасхіле на сваёй вогненнай калясніцы і пасылае на зямлю палымяныя стрэлы. Згодна з дахрысціянскімі ўяўленнямі нашых продкаў громам «кіраваў» Пярун. Славяне заўсёды з павагай ставіліся да грому, бо лічылі, што кожны яго ўдар знішчае чорта ці д’ябла, бо менавіта громам Бог ці прарок Ілля праследуюць нячыстую сілу на зямлі. У народзе лічылі, што нячыстая сіла, каб уратавацца ад грому, хаваецца ў чалавека, камень, ваду і г.д.

* Так з’явілася правіла: у час навальніцы абавязкова закрываць ёмістасці з вадой, а пусты посуд пераварочваць. Акрамя гэтага, і ў паўсядзённым жыцці цэбры, вёдры з вадой і іншыя ёмістасці імкнуліся трымаць закрытымі.

* З-за здольнасці нячыстай сілы хавацца ў рэчы, якія акружаюць чалавека, лічылася, што ў час навальніцы нельга стаяць пад дрэвам, на скрыжаванні дарог, сядзець ці ляжаць на мяжы.

* Лічылася, што нячыстая сіла можа схавацца ў сабаку ці ката, таму ў час навальніцы гэтых жывёл не пускалі ў хату.

* Ахоўным сродкам ад маланкі лічылася крапіва ці алешына, таму вандроўнікі ў час навальніцы абкручвалі сябе поясам з крапівы ці алешыны.

* Паўсюдна лічылі, што ў хату, на якой бусел пабудаваў гняздо, ніколі не ўдарыць маланка.
* У славян чалавек, якога забіла маланка, лічыўся ці найвялікшым праведнікам, ці найвялікшым грэшнікам. Таму яго хавалі ці на могілках з вялікім гонарам, ці за іх агароджай, як вісельніка ці самазабойцу.

* Дрэва, у якое трапіла маланка, не выкарыстоўвалі для будаўніцтва. Разам з тым трэску ад «навальнічнага» дрэва прыносілі ў хату, у хлеў, на пчальнік як надзейны абярэг.

* Першы гром азначаў абуджэнне зямлі, пачатак сельскагаспадарчых работ. Паўсюдна лічылася: калі пры першым навальнічным удары прыхіліцца спіной да дуба ці пакачацца па зямлі, на працягу года не будзе балець спіна.

* Раніцай таго ж дня трэба было асвечанымі свечкамі на накаце хаты намаляваць крыжы, каб захаваць яе ад навальнічных удараў на ўвесь год.

* Ахоўнай магіяй таксама была надзелена чацвярговая свечка (узятая ў храме ў Чысты чацвер), галінка вярбы з Вербнай нядзелі, галінка алешыны за вокнамі.

Автор: «Народная газета».

Малако — самая распаўсюджаная ежа сярод беларусаў, сыравіна для прыгатавання смятаны і сыру. Ад колькасці малака залежаў дабрабыт сям’і. У той жа час малако вельмі часта выкарыстоўвалі ў магічных дзеяннях, зарыентаваных на захаванне здароўя і дабрабыту.

* Лічылася, калі ўвесну са з’яўленнем першай ластаўкі памыцца малаком, твар будзе белым, чыстым і прыгожым.
* Каб дзіцё не сурочылі, пры першым рытуальным купанні яго ў ваду дадавалі невялікую колькасць малака.
* Паўсюдна на Беларусі малако выкарыстоўвалі як магічны сродак для спынення пажару, асабліва калі ён пачынаўся ад удару маланкі.
* У той жа час у паўсядзённым жыцці гаспадыня павінна была строга сачыць за тым, каб малако не “збягала” на адкрытае вогнішча — інакш у каровы яно знікне ўвогуле.
* Праліваць малако на зямлю катэгарычна забаранялася. І калі крыху малака ўсё ж такі пралівалася, каб пазбегнуць “малочных сурокаў”, яго трэба было хутка затаптаць у зямлю.

* Каб у каровы не знікла малако, калі вы частуеце ім нейкую пабочную асобу, у кружку абавязкова клалі некалькі драбінак солі.
* Таксама паўсюдна прытрымліваліся строгага правіла ў адносінах да даёнкі: яе нельга было ставіць на стул, інакш малако ў каровы знікне (“прысохне”).
У народнай медыцыне кіслае малако выкарыстоўвалі для лячэння тых, каго ўкусіла змяя.

Аксана КАТОВIЧ, Янка КРУК.

Прадукт харчавання, які ў народных уяўленнях набліжаны да стыхіі нябеснай і зямной вільгаці і супрацьпастаўлены стыхіі агню; аб’ект (прадмет) шматлікіх магічных аперацый як шкаданоснай, так і засцерагальна – спрыяльнай скіраванасці. “Прыродны” характар (магчымасць спажываць у сырым выглядзе) і вадкасць М. – супрацьпастаўляюць яго гатаваным (г. зн. прыналежным сферы “культуры”), цвёрдым (сыр, хлеб ды інш.) прадуктам. Адсюль (як пераважнае харчаванне) М. усведамлялася як атрыбут людзей, фізічна і сімвалічна набліжаных да “іншасвету”, - немаўлят (“малочнік, “малакасос”) і старых (“малочная яда – да парогу хада”). Знакавы характар меў і белы колер М., убачанае ў сне, азначала хваробу або сварку, але адначасова і здароўе, пахвалу збоку людзей (белы колер як сімвал святла і чысціні). На ўсёй Беларусі М. (каровіна, казінае, кіслае) выкарыстоўвалася як магічны сродак тушэння пажараў, у першую чаргу запаленых перуном. У побытавай жа сітуацыі непасрэдны кантакт М. і агню лічыўся вельмі непажаданым. Так, калі паранае М. “збягала” на адкрыты агонь, гэта магло прывесці да знікнення М. у каровы. Да такога ж выніку прыводзіў і выган кароў на пашу качаргой ці ботагам (рэчамі, непасрэдна звязанымі з агнём). Адначасова салодкае малако каровы – пярвястк4і лічылася дзейсным сродкам супраць прышчоў на твары (чырвоны колер прышчоў збліжае іх з стыхіяй агню; узгадай прышчы як пакаранне за абразу агню). Кіслае ж М. усюды выкарыстоўвалася пры ўкусе змяі.

Як адзін з асноўных прадуктаў харчавання, субстанцыя для вытворчасці смятаны, масла, тварагу, сыру і шэрагу страваў, М. выступае як і сімвал дастатку сям’і, што вымагала складанай сістэмы магічных дзеянняў, закліканых прадухіліць псоту, крадзеж М. з боку чараўнікоў і спрыяць паляпшэнню яго якасці і павелічэнню колькасці. Асноўная доля магічных аперацый датычыла каровы як непасрэднага вытворцы М.

Яшчэ на Каляды салома з-пад святочнага абруса аддавалася жывёле з мэтай павелічэння М. (Случчына). З гэтай жа мэтай гаспадыня аблівала карову вадой з даёнкі. Паказальна, што ў большасці замоваў на прыбаўленне М. зварот па дапамогу адрасаваны воднай стыхіі (“Вадзіца – царыца”).

Каб М. было гусцейшым, хутка не псавалася і не паддавалася сурокам, у посуд з ім, асабліва пры продажы, кідалі даробак солі. Шырока распаўсюджанымі да нашага часу з’яўляюцца народныя ўяўленні пра здольнасць ведзьмаў адбіраць М. Асабліва небяспечнымі ў гэтым кантэксце з’яўляліся першы выган кароў на пашу ў дзень св. Юр’я і Купалле, калі чараўніцы,Э збіраючы расу цадзілкай ці ручніком, забіралі малочны спор для сваіх кароў. Моцныя ведзьмы і чараўнікі мель здольнасць адбіраць М. (узгадаўшы мянушку той ці іншай каровы), “здаіўшы” яго з зубоў прыстаўленай да сцяны бараны.

М. разлітае падчас дойкі ў полі, трэба было  тэрмінова затаптаць у зямлю, каб яго не пакаштавала жаба, выгляд якой набывае ведзьма. Каб унікнуць “малочных сурокаў”, існавала мноства засцерагальных прадпісанняў. Падчас пашы каровам на рогі чаплялі кавалак рыбацкага нерату (Ушаччына), залівалі ў рог “жывое срэбра” (ртуць), на парозе хлява клалі  крапіву, дзядоўнік (“каб ведзьма накалолася”) ці вешалі забітую сароку. Падчас выгану жывёлы гаспадыня замятала яе сляды, каб на іх не навялі чараў (Рассоншчына); скаціну абсыпалі макам – відуком, абкурвалі асвечанымі зёлкамі. Катэгарычна забаранялася несці М. у нічым не пакрытай (г. зн. адкрытай усялякаму воку) даёнцы, а таксама хваліць удойнасць сваёй каровы.

У тым разе, калі М. прапала, гаспадары выварвалі ў асвечанай вадзе знойдзеную падкову, цадзілку, падстаўлялі пад струмень М. нож. Аднак збольшага дапамагчы ў падобнай сітуацыі, паводле народных перакананняў, могуць толькі знахары.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary?alpha=&authenticity_token=7ac738a48b166025e45f6b2c67b725bd415bc85e&page=1

МАЛАКО

Шклянка малака

Малако́ — выдзяленьне малочных залозаў, якое вырабляецца падчас ляктацыі са́мак сасуноў і служыць кормам для нованароджаных малых.

Хімічны склад

У страваваньні

Малако — самая распаўсюджаная ежа сярод усходнiх славян, сыравiна для прыгатаваньня сьмятаны, сыру, тварагу i г.д.

Народныя павер'і

Ад колькасьцi малака залежаў дабрабыт сям’i. У той жа час малако вельмi часта выкарыстоўвалi ў магiчных дзеяньнях, зарыентаваных на захаваньне здароўя i дабрабыту.

Крыніцы

Аксана Катовіч, Янка Крук, газэта «Звязда»

МАЛАКО

http://www.zvyazda.minsk.by/a2ttachments/11055/img_4704icopy.jpgПазванiў сябар.

– Ну, пра якую простую рэч зараз пiшаш?

– Пра малако.

– Неабдымная рэч...

Сапраўды, неабдымная. Але расказаць хочацца.

Мы – маладзёнкi. Пасля танцаў, праводзiнаў дзяўчат да iх веснiц – i не дай Бог далей – вяртаемся дадому. Гэта не толькi ў мяне, у нашым асяроддзi такая завядзёнка, дома чакае заўсёдная вячэра – паўлiтэрак малака i траццяк сайкi, была такая булка белага хлеба, якая лёгка дзялiлася на тры часткi. Спажывеш – i кладзешся спаць аж да ранiцы, пакуль мацi не паклiча выганяць на пашу карову. Выганялi мы яе не ў статак. У нашым местачковым побыце было ўжо навязванне каровы на пэўным участку, на ланцугу. Але менавiта кароўка звязана ў нас, правiнцыялаў з такой простай рэччу, як малако. Мы павiнны былi пасвiць, выводзiць, забiраць каровак, наразаць iм сечкi. А ўспомнiлася, у Пiмена Панчанкi:

Чакаў
Мяне бiзун,
Каб статак пасвiць...

I яшчэ ўспомнiлася з Сяргея Ясенiна. Знакамiты паэт вяртаецца ў родную вёску i тут яму аднавяскоўцы даюць у рукi касу. Паэт не забыўся на такую справу. Бярэцца за яе i вось выпiсвае касой радкi:

В этих строчках – песня,
В этих строчках – слово.
Потому и рад я в думах ни о ком,
Что читать их может каждая корова,
Отдавая плату теплым молоком.

Не толькi пасвiлi мы каровак, не толькi дапамагалi бацькам у назапашваннi сена для iх. У маiм школьным дзяцiнстве быў яшчэ адзiн абавязак – разносiць малако па кватэрах жыхароў мястэчка-райцэнтра, у асноўным служачых, якiя самi кароў не трымалi, а вось да малачка былi прынадныя. Бярэш раненька бiтончык сырадою, працэджанага мацi, i кiруешся па вядомых адрасах. Спажыўцы яшчэ спяць, але ў калiдорчыках iх кватэр стаяць дзе лiтровы, дзе паўлiтровы, а дзе i двухлiтровы слоiкi. Разлiваеш, стараешся, каб не нашкодзiць. Лiтр малака тады каштаваў 20 капеек. Але ж i тое ў канцы шасцiдзесятых гадоў было – грошы. Жанчыну, якая разносiць, прадае малако, называлi раней малачаркай. А як жа можна было называць нас, падлеткаў? Малачары? Ды не так i важна. Галоўнае, што былi мы памагатымi ў сваiх сем’ях.

Самае святое для чалавека – мацярынскае малако, тое, чым ён пачынаў ускормлiвацца, на чым гадаваўся ў свае першыя месяцы iснавання. Праўда, цяпер больш папулярныя малочныя сумесi, якiя замяняюць яго, але па-сапраўднаму замянiць нiколi не змогуць.

У народзе шмат выразаў, звязаных з гэтай, здавалася б, простай рэччу.

Кроў з малаком – пра здаровага, моцнага чалавека. Аказваецца, ёсць у Афрыцы плямёны, якiя сапраўды ўжываюць у ежу кроў жывёлы i малако.

Малако на губах цi вуснах не абсохла – пра маладога, нявопытнага чалавека.

Птушынага малака не хапае – ну, тут ужо пра сучасных, новых беларусаў, якiя, калi пажадаюць, то i птушынае малако знойдуць.

Як з казла малака – а гэта ўжо наадварот, нiшчымнiца, як нi стараешся, а нiчога вартага не атрымаеш.

Можна яшчэ паслаць кулю ў малако, не патрапiць у цэль. А бывае яшчэ альбо туманны, альбо завейны дзень, калi прабiраешся ледзь не навобмацак, па суцэльным малацэ.

Ёсць яшчэ i мiндальнае, канаплянае малако, малако з маку, якое з’яўляецца рытуальнай стравай на Куццю. У нас, на Вiцебшчыне, такое малако называюць сочывам.

Мае цёплыя, па-ясенiнску, адносiны з малаком закончылiся ў гады салдацкай службы. За два гады я нi аднаго разу яго не пакаштаваў. I нiбы заняло. З таго часу абыякавы да сырадою, да ахалоджанага малака. Неяк было прыхапiла сэрца, параiлi пiць казiнае. Ранiцою прыходзiў да адной гаспадынi – яна налiвала шклянку. Выпiваў, але гэта выпiванне было параўнальнае з пакараннем. Вытрымаў з месяц. Адмовiўся. Вiдаць, дарэмна, бо нездарма на шкодных вытворчасцях да гэтага часу выдаюць талоны менавiта на малако. На пачатку свайго працоўнага шляху, калi з некалькiмi былымi аднакласнiкамi ўладкаваўся на льнозавод, атрымлiваў такiя талоны «на малако». Праўда, выкарыстоўвалi мы гэтыя талоны ў заводскай краме на «крыху iншыя» прадукты.

А вось вытворныя ад малака, найсапраўдней беларускага, каровiнага люблю i сёння. Дык якiя яны, гэтыя вытворныя?

Калi пастаiць малако, не купленае ў краме, не прайшоўшае заводскiя перапрацоўкi, а з-пад каровы, у слоiку, верхняя частка загусцее, ператворыцца ў смятанку, яе так i называюць – вяршкi. Нездарма ж ёсць народная прымаўка – збiраць вяршкi, што азначае браць самае тлустае, самае карыснае, а то i аграбаць найбольш каштоўнае.

А калi малако забродзiць, заквасiцца – атрымаецца кiслае малако. Яно захоўваецца досыць доўга, яго можна браць з сабою, як добры i надзейны наедак. У нас яго яшчэ называюць кiсляк. Мужчына, якi ўчора крыху пабратаўся з гарэлiцай, зранку вельмi паважае гэты самы кiсляк. I яшчэ ўспомнiлася. Мiхаiл Шолахаў, якi ў «Цiхiм Доне» выступае i як вельмi дакладны i нават скрупулёзны апiсальнiк побыту казацтва, апавядае пра ежу, якую бралi казакi на сенакос. Сала, хлеб  i «казацкая прысяга» – тое ж кiслае, адкiнутае малако. Ёсць у беларускай мове вельмi трапная i ёмiстая назва гэтага прадукту – сыракваша.

Ну як жа ў апiсаннi такой простай рэчы, як малако i яго вытворныя, магу абысцiся без Якуба Коласа, без яго «Новай зямлi», сапраўднай энцыклапедыi беларускага вясковага жыцця!

Гасцей частуе гаспадыня
I на ўсiх чыста вокам кiне,
То сыр, то масла iм падносiць...

Сённяшнi маладзейшы чытач, магчыма, будзе ў недаўменнi. Госцi, святочны стол – i такiя простыя прадукты. Цi ж гэта пачастунак? Па тых часах быў сапраўды пачастунак. Я ўжо памятаю вяселлi, хрэсьбiны, iншыя ўрачыстасцi канца шасцiдзесятых – пачатку семiдзесятых гадоў мiнулага стагоддзя. На вяселле везлi з сабою госцi, зразумела, гарэлку, на закуску каўбасы, вэнджанае, а то i простае сала. А яшчэ мiсы з тварагом, шчодра запраўленым смятанай. I гэта лiчылася вельмi важкай закускай. Везлi яшчэ трохкутнiкi адцiснутага ў спецыяльных палатняных торбачках тварагу, якi называлi ўжо ганарова – сырам. Сваёй формай такiя кавалкi белага i досыць цвёрдага тварагу нагадвалi сардэчкi. Праўда, пра «валянцiнкi» нiхто тады не тое што не ведаў, але i слыхам не чуў. Гэта заходняе насланнё прыйдзе да нас значна пазней.

Качацца як сыр у масле – быць багатым, не толькi ў сэнсе паўсядзённага спажывання гэтых прадуктаў, але i ў больш важкiм разуменнi слова «багаты».

I разам з тым можна было пацярпець няўдачу ў жыццёвай сiтуацыi – атрымаць кукiш з маслам.

А калi хто-небудзь скажа добрае слова, залагодзiць чым-небудзь – то як маслам па сэрцы.

Як па масле – добра iдуць справы, спраўджваюцца самыя лепшыя твае спадзяваннi i мары.

Ну, i масла масленае – так вельмi часта перабiвалi нас настаўнiкi, калi мы пачыналi паўтарацца, ёсць гэтаму яшчэ адно азначэнне – таўталогiя.

I зноў жа не магу не працытаваць Якуба Коласа, яго такiя смачныя радкi:

Мацi есцi пакiдала
Ды йшла ў камору па другое,
Яшчэ больш смачнае, ядкое,
I тарабанiла сюды
Для заканчэння ўжо яды
Тварог, запраўлены смятанай.

Ды многiя беларускiя паэты аддалi ў сваёй творчасцi данiну малаку i яго вытворным. Пiмен Панчанка зноў жа, папасвiўшы статак з бiзуном, потым мог прысесцi:

Пад гарой аладак гнецца столiк
I смятаны – аж па берагi.

Не помню канкрэтна ў каго, але ў некага з вядомых беларускiх празаiкаў некалi прачытаў такую скаргу мужчыны на жонку: мне толькi халаднiчок на сыроватцы, а тварог ды смятанку – у горад.

Сёння наша, беларускае жыхарства бавiцца сырамi самых разнастайных гатункаў. Вырабляюцца яны на нашых, айчынных заводах, завозяцца з-за мяжы. Прайшлi часы, калi з сыроў мы ведалi толькi плаўленыя – невялiкiя брыкецiкi, ды галандскiя – невысокай якасцi вялiкiя боханы, якiя шчодра адразалi прадаўцы спецыяльнымi шырокiмi нажамi. Дарэчы, адрэзаць сыр – таксама навука. У рускага пiсьменнiка, таксама бытапiсца Гiлярэўскага некалi прачытаў, што сыр трэба не рэзаць, не кроiць, а лушчыць тупым канцом нажа, каб ён тоненька гафраваўся – тады i смак, i пах зусiм iншыя. Але досыць.

На заканчэнне зноў пра малако. А цi даводзiлася вам у жыццi даiць карову?

Мне даводзiлася. Нават быў такi перыяд у жыццi, калi ад згрызот жыцця ўцякаючы, некалькi месяцаў правёў у вёсцы, дзе два разы на дзень хадзiў на калгасную ферму, дапамагаючы маладой даярцы ў яе справах. Нiбыта ўсё i проста, даенне машыннае. Але да кожнай каровы патрэбен свой падыход. Ды i кармiць кожную карову трэба па-свойму, на яе густ.

Так што налiце ў кубак малака, узважце ў руцэ. Не такая гэта i простая рэч.

Автор: Алесь КАСЦЕНЬ, «Звязда».

МАЛАКО

С.М.Талстая

Малако - у славян адзін з галоўных відаў ежы (нароўні з хлебам), аб'ект міфалагічных вераванняў, магічных Рытуалаў і абароны. Матчына Малако як "генетычны" прадукт надзяляецца сакральным значэннем; малочнае сваяцтва ахоўваецца звычайным правам нароўні з іншымі відамі рытуальнага (штучнага) сваяцтва (пар. Пабрацімства). Разам з тым матчына Малако можа асацыявацца з грахоўным пачаткам у чалавеку: па вераваннях заходніх беларусаў, душа памерлага немаўля, не паспеўшага паспрабаваць "грэшнага матчынага малака", ідзе прама ў рай (гэтыя дзеці становяцца анёламі на небе), а душа  спазнаўшага  Малако спачатку трапляе ў чысцец.

Паводле балгарскіх этыялагічных легенд, Малако адбылося ад адной з трох галоў змея ламі: св. Георгій адсек іх, з іх пацяклі тры ракі: Малако, пшаніца і віно. Славенская легенда кажа пра тое, што Малако для людзей выратавала котка: калісьці вымя ў кароў было на ўсё пуза і малака было, "як вады"; людзі заганарыліся: бабы купалі ў Малацэ дзяцей ды і самі мыліся ім. Тады Бог адняў у каровы вымя, але коткі замяўкалі і ўпрасілі Бога пакінуць карове некалькі саскоў (вядомы аналагічны сюжэт з хлебным коласам).

Ва ўсіх славян Малако выяўляе сувязь з небам і атмасфернымі з'явамі - дажджом і маланкай (громам). Па найстаражытных індаеўрапейскіх уяўленнях, дождж - гэта Малако нябесных кароў-хмар. Шырока распаўсюджана перакананне, што пажар, запалены маланкай, можна патушыць толькі Малаком (часам - кіслым, сыроваткай, ад чорнай каровы). У Балгарыі папулярны легенды, якія распавядаюць пра тое, як ведзьмы сцягваюць з неба месяц і выдойваюць яго, як карову; з месяцовага малака яны збіваюць чарадзейнае масла. Пар. матыў месяца ў палескай замове: "Прыбывай, малако, з поўнага месяца, з яснага світанку, залатой гары" . Карпацкія ўкраінцы вераць, што на міфічнай Чорнай гары ёсць малочная крыніца навій; у казках малочныя рэкі цякуць у царстве мёртвых; у павер'ях усходніх славян Млечны Шлях - гэта дарога на "той свет".

Па балгарскіх павер'ях, змеі вельмі любяць Малако і часта смокчуць кароў ці парадзіх; у іх вельмі "моцныя" вочы, якімі яны прыварожваюць самых малочных кароў. Каб размясціць да сябе дамавую змею, ёй ставілі міску з Малаком. Так паступалі не толькі балгары, але і славенцы, беларусы, украінцы, палякі. Валагоцкія сяляне верылі, што д'ябал не можа абмыцца ні ў рацэ, ні ў студні, ні ў лужыне (таму што Выратавальнік высвянціў ваду на Водахрышча), а можа абмыцца або ў вадзе, якая стаіць на стале, або ў прэсным Малацэ.

У магічных дзеяннях, накіраваных на падвышэнне ўдояў Малака, шырока выкарыстоўваецца прыпадабненне Малака вадзе і сімволіка бягучай вады. Палякі Жэшоўскага  краю  здзяйснялі велікодныя абліванні вадой у перакананні, што без іх Малако ў кароў меншала ці зусім знікала. Архангельскія сяляне, калі ў Вербніцу першы раз выганялі быдла вярбовымі галінкамі, гэтыя галінкі затым апускалі ў раку ці раўчук, каб у каровы было больш Малака, а пастух з той жа мэтай хаваў у ваду свой "адпачынак". На  Палессі  звярталіся да студні: "Дзень добры, калодзеж Максім, і ты, зямля Таццяна, каб у кароўкі прыбывала малако, быў сыр, смятана. У калодзежы вада жэрламі, а ў кароўкі малако жырамі" . У Вятцкім краі Малако "адмыкалі" з дапамогай замовы: "...Бабка Саламанідушка, Хрыстова павівалушка, адамкні ў рабы Божай Пеструшанькі малачко з жылачак - у вымечка, з вымячка - у сісечкі, з сісечак - у падаенку" .

Магічным сродкам павелічэння ўдояў лічылася раса. Пар. у палескай замове: "Божа маці па расе ходзіць, расу збірае, гэтай карове споры надзяляе". З дапамогай расы ведзьмы і вядзьмаркі маглі таксама адабраць Малако.

У паўднёвых славян "магіі малака" была падпарадкавана вялікая частка абрадаў Юр'ева дня, і асабліва рытуал першага даення авечак: даілі ў адмысловую, упрыгожаную кветкамі пасудзіну, прапускалі брую Малака  скрозь прадметы, якія мелі форму круга - вянок, хлеб з адтулінай, камень з адтулінай, заручальнае кальцо; кідалі на дно даёнкі срэбныя грошы, здзяйснялі абрад у варотах загону, упрыгожаных кветкамі, галінкамі клёну, кізіла, шыпшынніка. Першае надоенае Малако вылівалі ў цякучую ваду, каб цэлы год Малако цякло, як вада.

Адабранне Малака прыпісвалася ведзьмам, ведзьмакам і людзям з ліхімі вачамі. Для гэтага выкарыстоўваліся разнастайныя прыёмы: ведзьма абгортвалася жабай ці вужом і высмоктвала Малако ў каровы ў купальскую ноч; збірала расу на чужым полі і давала піць сваёй карове; выходзіла ў двор, махала на ўсе бакі хусткай і казала: "Кароўкі, кароўкі ўсялякай масці, хай ваша малако да мяне ідзе!" - пасля чаго вешала хустку ў сваёй хаце і з хусткі лілося гэтулькі  Малака , колькі яна жадала (заходняя Беларусь). Па павер'ях, ведзьма ўмела даіць чужых кароў і з дапамогай нажа, які яна ўтыкала ў саху ці ў слуп, - Малако сцякала па лязе нажа (усходнія славяне), і з дапамогай веніка, якой яна ўдарала карову па вымі, забіраючы  Малако "на венік", і з дапамогай скарынкі хлеба, пакладзенай пад камень на дарозе, па якой ішоў статак, і затым скормленай сваёй карове (балгары), і з дапамогай слядоў каровы, над якімі яна вырабляла нейкія маніпуляцыі (палякі), з дапамогай замоў і шматлікага іншага.

Вінаватай  псуты Малака магла быць прабегшая пад каровай ласка ці праляцеўшая пад ёй ластаўка, ад гэтага ў Малацэ з'яўлялася кроў ці яно рабілася густым і цягучым.

Для абароны скаціны ад псуты ўжываліся разнастайныя ахоўныя дзеянні і выконвалася мноства забарон і прадпісанняў, рэгламентавальны  зварот са скатом (утрыманне, кармленне, выпас, злучка, цяленне, купля-продаж), з Малаком , малочным посудам, хлявом ці загонам для скаціны, а таксама паводзіны пастуха. Напрыклад,  выносімае  з хаты Малако рэкамендавалася саліць, каб яго не сапсавалі (усходнія славяне); пры кіпячэнні Малака строга сачылі за тым, каб яно не выкіпела ў агонь: ад гэтага ў каровы "высыхае"  Малако і трэскаюцца соскі; малочны посуд мылі  гаючай травой, абкурвалі ладанам, упрыгожвалі кветкамі, выстаўлялі пад зоркі і  г.д.

Існавала цэлая сістэма мер па пераадоленню  наведзенай псуты. Напрыклад, славенцы, каб вярнуць карове Малако, лічылі неабходным стукнуць яе парткамі пастуха, даць ёй хлеба, намочанага ў вадзе з трох крыніц, павесіць у хляве жабу і г.д.

Калі ў  кормячай  жанчыны знікала Малако, сербы Папова Поля прыносілі ваду і прапускалі пасудзіну з вадой праз калашыну штаноў яе мужа, прыгаворваючы: "Я звярнуў ваду да вады і прывёў малако да малака. Маё малако ішло па гарах, па высях і па рознай траве, пакуль прыйшло да мяне!" Рускія абмывалі вадой парадзіху і нованароджанага: першую - "на багацце малака", другога - "на доўгае жыццё".

Літ.:

Журавлев А.Ф. Домашний скот в поверьях и магии восточных славян. М., 1994

МАЛОЧНАЯ РАКА

Малочная рака - рака, бягучая па Ірыю з вымя нябеснай каровы Земун

Крыніца:

http://www.wikiznanie.ru

МАЛІТВА

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Малітва

Малітва - зварот верніка да Бога, багам, іншым звышнатуральным ці асацыяванымі з Богам істотам, а таксама кананізаваны тэкст гэтага звароту.

Малітва часта прымае выгляд глыбокай пашаны, усхвалення, просьбы ці проста выклады сваіх думак. Малітва таксама часта прымае формы абраду.

Малітва

Ў аўраамічных рэлігіях малітва мае на ўвазе славеснае ўтрыманне, аднак часцяком суправаджаецца нармаванымі рухамі, як  кленчанне, паклоны, хросныя знакі, разгойдванне (юдаізм) і г. д.

Вызначэнне малітвы як звароту,  які злучае верніка з бажаством мяркуе вызначаную дыстанцыю паміж імі. З гэтага пункта гледжання медытатыўныя практыкі не з'яўляюцца малітвамі;  аднак некаторыя малітоўныя традыцыі і тэхнікі ("разумная малітва", візіанерства, "містыцызм сэрца" і інш.) даюць уяўленне пра малітву як стане ці перадпачатку вызначанага стану. Такім чынам адрозненне паміж малітвай і медытацыяй з'яўляецца аб'ектам спрэчак.

Дынамічны элемент малітвы збліжае яе з танцамі,  якія маюць рытуальную, выразную і інш. функцыі. Так, вельмі цяжка правесці грань паміж танцам, малітвай і медытацыяй у суфійскай практыцы Сама.

Суправаджэнне малітвы запальваннем свечак і пахаў, абмываннямі, перапрананнямі, каардынацыяй па баках свету, часу сутак і інш. ператварае яе ў складаны семіятычны тэкст, які аб'ядноўвае асабістую і калектыўную псіхалогіі, традыцыі і гледжанні.

Малітва ў паганскіх культах

У старажытных грэкаў і рымлян малітвы адыгрывалі вельмі важную ролю пры ўсіх выбітных падзеях прыватнага і грамадскага жыцця; грэбаванне да іх пагражала гневам багоў. На асобныя выпадкі (нараджэнне, шлюб, просьбу  ўраджая і г. д.) усталяваны былі адмысловыя формулы малітвы, якія пры грамадскіх набажэнствах прамаўляліся жрацамі ці магістратамі. Малітвам прыпісвалася цудадзейная сіла;  абмоўкі і запінкі лічыліся благім прадвесцем. Значэнне мелі і вонкавыя абрады, якія суправаджалі малітву;  да яе прыступалі, памыўшы папярэдне рукі. Падчас малітвы старажытнікі узнімалі  рукі  да неба. Грэкі маліліся з непакрытаю галавою, рымляне (і юдэі) - з пакрытаю.

Малітва ў хрысціянстве

Св. Антоній Падуянскі моліцца. Карціна Сурбарана

Ісус Хрыстос, прыйдучы ў свет, асудзіў  як крывадушнасць  маленне напаказ, так і шматслоўе ў малітве, прыпадобніўшы падобную малітву паганскай. У сувязі з гэтым ён усталяваў правілы малення, якія прадугледжваюць нешматслоўнасць  молюшчых  (бо Бог загадзя ведае, пра што яго папытаюць) і ўтойванне працэсу малення ад старонніх вачэй, бо  молячыйся  на публіку ўжо атрымлівае сваю ўзнагароду на зямлі і Бог яго прашэння слухаць не будзе (Мф. 6:5-8). Разам з тым, ён падаў "найдасканалую з усіх хрысціянскіх малітваў" (Ойча наш).  Іншы ўзор малітвы, які сустракаецца ў Евангеллі - гэта Малітва мытара (Лк. 18:13), перададзеная Ісусам Хрыстом у повесці пра каючагася грэшніка. Як сваім прыкладам, так і ў сваіх павучаннях, Ісус Хрыстос увесь час паказваў на выратавальнае значэнне малітвы: "Гледзіце, не спіце, маліцеся, бо не ведаеце, калі наступіць гэты час (Страшнага Суда)." (Мк. 13:33), "такім чынам, не спіце на ўсякі час і маліцеся" (Лк. 21:36). Сам Хрыстос паказаў прыклад гарачай малітвы падчас малення пра "чару" ў Гефсіманскім саду. На падставе вучэння Хрыста і апосталаў старажытная царква паступова выпрацавала аднастайныя правілы (нормы), вызначаюыя парадак здзяйснення малітваў як у грамадскім набажэнстве, так і ў хатнім малітваслоў’і.  Ад юдэяў перайшоў звычай маліцца стоячы (Мк. 11:25). Таксама ад юдэяў запазычана было і кленчанне і пакланенне ніцма  (толькі падчас адасобленай келейнай малітвы).

Малітва Майсея.

У старажытнай царкве існаваў звычай падняццця  рук  падчас набажэнства, у перайманне  Майсею, які маліўся пры бітве паміж юдэямі і амалікіцянамі  з узнятымі  да неба рукамі;  цяпер гэта дзеянне здзяйсняе толькі святар падчас літургіі. У абшчынах  хрысціян,  якія звярнуліся з паганства, вельмі рана зацвердзіўся грэцкі звычай маліцца з непакрытай галавою; але для жанчын усталявана было процілеглае правіла (1Кор. 11:4).

Адпаведна  запаведзі  Хрыста пра бесперастанную  малітву хрысціяне маліліся ва ўсе часы сутак,  а  рымляне і за імі юдэі дзялілі дзень і ноч на 12 роўных  частак  і дзённыя гадзіны дзялілі на 4 часці: 1-ая (адпавядае 7 гадзінам раніцы), 3-ая, 6-ая і 9-ая  гадзіна, і начныя таксама на 4 часці,  то ў хрысціянскай царкве,  звыш літургіі,  спрадвеку  ўсталяваны  8 штодзённых  службаў:  вячэрня,  паўвечэрня, паўночніца, ютрань, 1, 3, 6 і 9 гадзіны  з міжгадзінамі.  У старажытныя часы службы гэтыя здзяйсняліся асобна адна  другой, так  што вернікі,  асабліва ў манастырах,  збіраліся на малітву па 8 раз у дзень.  З цягам часу царква з прычыны заняткаў хрысціян у прыватным і грамадскім жыцці пачала здзяйсняць гэтыя службы большаю  часткай  тры  разы  на працягу сутак:  раніцай  (паўночніцу, ютрань і паследаванне  першай гадзіны), перад поўднем (паследаванне 3-й і 6-й  гадзіны і чароўную літургію)  і ўвечар (паследаванне 9-ай  гадзіны, вячэрню і паўвячэрню).

Адрозніваюць малітву,  якая здзяйсняецца без слоў  і іншых вонкавых знакаў - адным розумам і сэрцам (малітва ўнутраная, духоўная, сардэчная),  і малітву, якая прамаўляецца словамі і суправаджаецца рознымі знакамі глыбокай павагі (малітва вонкавая, вонкавая). Па ўтрыманні свайму малітвы  распадаюцца на ўслаўленні, прашэнні і падзякі;  ёсць яшчэ малітва хадайнічаючая  за іншых. У стаўленні формы,  малітвы  распадаюцца на тры галоўныя групы:  ектэніі, псаломы і спевы.

Малітва ў ісламе

Звычайна рускім словам "малітва" перакладаюць два ісламскіх набажэнствы, якія пазначаюцца рознымі арабскімі словамі: 1. Дуа, гэта значыць малітва-просьба, звернутая да Алаха. 2. Салят (на персідскім і цюркскіх мовах Намаз), гэта значыць рытуальная малітва, якая складаецца з вызначаных дзеянняў.

У мусульман малітва лічыцца справай асабліва набожнай  і  з'яўляецца адным са слупоў ісламу:

Іслам засноўваецца на пяці слупах: сведчанне  пра тое, што няма бога акрамя Алаха, і што Мухамед - яго пасланец, здзяйснення  малітвы, выплаце закята, здзяйснення  хаджу і выканання паста ў месяц Рамадан

Прарок Мухамед сказаў:

Здзяйсняйце малітву так, як вы бачыце, як я яе здзяйсняю.

Адгэтуль варта, што Мухамед, пасланец Алаха ў ісламе, усталяваў усе абрады датычныя малітвы. Мусульмане павінны чытаць малітву ў любым чыстым месцы, дзе яго заспее час малітвы, але малітва дасканалая ў мячэці мае найвялікую каштоўнасць, за яе молячыйся  атрымлівае больш  узнагароды ад Бога. Кожны мусульманін адказвае сам за сваю малітву. Падчас малітвы мусульмане звяртаюцца тварам да Каабе (Мецы). Мусульманская малітва павінна здзяйсняцца пяць разоў у дзень (перад узыходам сонца, апоўдні, у другой палове дня, пасля заходу сонца і ўначы). У пятніцкі дзень кожнаму мусульманіну, дасягнуўшаму паўналецця, неабходна слухаць пропаведзь у мячэцях.

Ў Старым запавеце сустракаюцца частыя ўказанні на факт здзяйснення малітваў (напр. Язэп маліўся пра Рэвекке), але дакладныя формулы малітваў усталяваны ў ім толькі на выпадак уяўлення дзесяціны (Втор. 26:13-15). Толькі ў эпоху пасля вавілонскага выгнання малітвы падвергліся стараннай рэгламентацыі; яшчэ да н. э. усталяваны былі гадзіны для здзяйснення малітваў: трэцяя (дзявятая па паўночы ў хрысціян), шостая (12-ая  у хрысціян) і дзявятая  (3-яя па поўдні) гадзіны дня.

Сучасныя габрэі моляцца ў гэтыя ж прыблізна гадзіны, з пакрытаю галавою. Раніцай на левую руку і на галаву накладаецца тфілін, пераважна ў зборы 10 паўналетніх (пасля 13 гадоў), якое завецца міньян. Мужчынамі малітвы звычайна чытаюцца на іўрыце і арамейскай мове (ёсць адмысловыя малітвы для жанчын на ідышы).

Малітва ў індуізме і будызме

Індусы лічаць свае малітвы па шарыках ці каралах,  у чым угледжваюць прататып пацерак, якія ўжываюцца мусульманамі і хрысціянамі.  Механічнае стаўленне да малітвы дасягае крайніх меж у будыстаў Ваджраяны, у якіх існуюць малітоўныя машыны, ці млыны, упершыню якія з'явіліся ў Індыі каля 400 г. па Р. Хр. Гэта - драўляныя цыліндры, якія дасягаюць часам велічэзных памераў, што рухаюцца вакол сваёй восі рукамі ці ветранымі ці вадзянымі рухавікамі;  на паперы, апавітай вакол цыліндру, шмат разоў паўтараецца малітва ламаітаў: ом-ваб і г. д.

Аднаму звароту цыліндру вакол сваёй восі прыпісваецца тая ж сіла, як і вымаўленню гэтай малітвы  гэтулькі  раз, колькі разоў яна аддрукавана на цыліндры.  Адначасова з гэтым у ваджраянскай традыцыі існуе сцвярджэнне, што мантра ці малітва, прачытаная з поўнай усвядомленасцю, прыносіць больш карысці, чым "начытаная" мільёны разоў. Індуісты таксама выкарыстоўваюць ранголі  (малюнак-малітву.

Малюнак, у выглядзе арнаменту, малюецца на зямлі каляровым мінеральным парашком. Падобнай тэхнікай карыстаюцца і тыбецкія манахі для стварэння пясочных мандал (мандала).

Пра малітву ў мастацкіх творах

Віктар Гюго ў кнізе "Працаўнікі мора" напісаў: "Малітва - магутная сіла душы, сіла неспасціжная. Малітва звяртаецца да вялікадушнасці цемры; малітва заклікае да таямніцы, сама падобная таямніцы, і ўяўляецца, што перад неадступным, нястомным маленнем не можа выстаяць Невядомае.

Пробліск надзеі - гэта суцяшэнне".

(Віктар Гюго, Збор складанняў. М.1972, Т.8, стар.382)

Спасылкі

Крыніцы

Пры напісанні гэтага артыкула выкарыстоўваўся матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Ефрона (1890-1907).

Крыніца -

«http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0»

МАЛІТВА ЗА БЕЛАРУСЬ

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Сусветны Ўладару, спрадвечны Божа, Ты ўвесь сьвет стварыў і законы для ўсяго ўстанавіў, кожнаму месца прызначыў, а род людзкі так бясконца палюбіў, што Сына Свайго Адзінароднага паслаў на зямлю, каб усе слухалі Ягоную навуку і, ідучы сьледам за Ім, увайшлі ў Тваё нябеснае валадарства. Мы, дзеці беларускага народу, як маглі, слухаліся Тваіх загадаў, але дзеля чалавечае слабасьці часта падалі і зневажалі Цябе сваімі грахамі. Цяпер молім Цябе шчыра: даруй нам нашыя правіны, нашу нядбайнасць у адносінах да сябе і да іншых; даруй так сама тым, хто крыўдзіў нас і зьневажаў. Барані нас ад крыўды варожае і дай нам і ворагам нашым духа сапраўднае хрысціянскае любові. Дай нам еднасць веры, згоду ў грамадскім і сямейным жыцці, загаі нашыя асабістыя і народныя раны душы, якія мы самі сабе ўчынілі, або ад непрыяцеля атрымалі.У нашым штодзённым жыцці асьвяці наш розум Тваім евангельскім сьвятлом, каб мы захоўваючы Твае прыказанні, перамаглі ўсе цяжкасьці і цярпенні, і заўсёды Цябе бласлаўлялі. Пашлі беларускамц народу ахвярных слугаў сваім, якія праведным, сумленным і мудрым жыццём і дзейнасьцю вялі б яго да лепшае долі. Дай нам сьвятое духавенства. Блаславі нашы сем’і, каб у кожнай з іх дбалы бацька і ахвярная маці, злучаныя шчырай сьвятой любоўю, выхоўвалі Табе на славу, а Бацькаўшчыне на карысць сваіх дзетак. Асаблівую ласку дай моладзі, каб яна атрымала глыбокае хрысьціянскае ўзгадаванне і вырасла на карысных сыноў і дачок свайго народу.

Блаславі нашыя дачасныя дастаткі, ня дай гінуць марна тым талентам, якія Ты пасылаеш у наш народ, але дай ім свабодна разьвівацца і закрасаваць Табе на славу і ўсяму людству на карысць. Блаславі працу сялянаў на раллі, работнікаў у фабрыках, вучоных, пісьменнікаў, мастакоў, каб з іхняй дапамогай беларускі народ мог разумна і прыгожа жыць і разьвівацца.

Цябе, Усячыстая Багародзіца і наша нябесная Маці, просім: пакрый нашу краіну Тваім сьвятым покрывам і будзь нашай апякункай і заступніцай. І ты сьвятая Еўфрасіня, асьветніца Беларусі, і ўсе сьвятыя заступнікі беларускага народу, маліцеся за нас няспынна ,каб мы сталіся народам сьвятым, які выконвае волю Божаю і сваё пасланство, і каб мы ўнесьлі свой уклад у агульнае дабро тут на зямлі, а ў прышлым жыцьці атрымалі вечнае шчасьце і няспынна аддавалі славу, нашану і пакланеньне Богу ў Тройцы адзінаму, Айцу, і Сыну, і Сьвятому Духу, цяпер і заўсёды, і на вякі вякоў. Амін.

Атрымана з «http://be-x-old.wikipedia.org/wiki

Калі парадзіха, не ачысціўшыся пасля нараджэння дзіцяці, увойдзе ў чыю-небудзь  хату, яна прынясе туды бяду.

Крыніцай гэтага павер'я, злучанага з родамі, была старажытная ідэя пра тое, што жанчына пасля родаў схільна  ўздзеянню. Гэта ўздзеянне ў вызначаных акалічнасцях можна было зняць, накрыўшы жанчыну якім-небудзь прадметам адзежы мужа (такім чынам феі, уведзеныя ў памылку, прымалі яе за мужчыну).  Лічылася таксама, што, калі маці выйдзе са сваёй хаты да ачышчальнай малітвы і яе абразяць ці пакрыўдзяць суседзі, закон" будзе на боку апошніх. Вядома ж, гэта няпраўда, але такое меркаванне было шырока распаўсюджана. Аднак у Ірландыі лічылася, што, выйдучы з хаты  да ачышчальнай малітвы, можна пазбегнуць няшчасця, калі пакласці на новы капялюш кавалачак шыферу ці чарапіцы з даху сваёй хаты.

З такім упрыгожваннем парадзіха магла падарожнічаць, куды сама пажадае. Чаму? Ды таму, што яна знаходзілася пад уласным дахам.Руская народная традыцыя сапраўды гэтак жа прадпісвала парадзісе браць ачышчальную малітву. "Шэс(ц)ь тыдняў (якая нарадзіла) лічыцца напаўмёртвай...  Шэс(ц)ь тыдняў лічыцца яна нячыстай: ёй нельга брацца за абраз, запальваць лампаду перад абразам, хадзіць у царкву, пака  не "возьме малітву". Па правілам , як ранейшыя старыя гаварылі, і карову ёй нельга даіць шэс(ц)ь тыдняў. Толькі гэта выконваюць у вялікіх сем'ях, дзе ёсць кім замяніцца".Як правіла, ачышчальную малітву парадзіха бярэ пасля водахрышча дзіцяці. У шматлікіх месцах гэты звычай захоўваецца і ў нашы дні.

Парадзіха не павінна выходзіць з хаты, пакуль не будзе вымаўлена ачышчальная малітва.

МАЛІТ І ХАЛІТ

Маліт і Халіт - створаныя Алахам істоты, па легендзе, продкі ўсіх сучасных джынаў, усіх змей, скарпіёнаў і самога Ібліса. Маліт быў у выяве ваўка, з хвастом жаночай выявы чорнага з белым колераў,  а Халіт быў у выяве льва, з хвастом мужской выявы і аблічча чарапахі, даўжынёю ў дваццаць гадоў шляху.

"…Што ж да нас (джынаў Г.І.), то Алах стварыў нас з агню. Калі Алах упершыню стварыў стварэнняў у геенне, ён стварыў дзвюх істот са свайго войска, аднаго з якіх клікалі Халіт, а другоа - Маліт, і ён стварыў Халіта ў выяве льва, а Маліта - у выяве ваўка. І хвост Маліта меў  выява жаночую  і быў белага з чорным колера, а хвост Халіта меў  выяву мужскую  і аблічча чарапахі, і быў хвост Халіта даўжынёю ў дваццаць гадоў шляху. І потым Алах вялікі загадаў іх хвастам злучыцца і  адзін з адным і спалучыцца, і нарадзіліся ад іх змеі і скарпіёны, і жыллё іх у агні, каб катаваў Алах імі тых, хто туды патрапіць.

І гэтыя змеі і скарпіёны распладзіліся і размножыліся, і потым пасля гэтага Алах вялікі загадаў ім злучыцца і спалучыцца другі раз, і яны злучыліся і спалучыліся, і хвост Маліта панёс ад хваста Халіта, а калі ён разрадзіўся, у яго нарадзілася сем істот мужской  паловы  і сем істот жаночай паловы. І іх выхоўвалі, пакуль яны не выраслі, а калі яны выраслі, жаночыя істоты выйшлі замуж за мужскія, і яны слухаліся свайго бацькі, акрамя аднаго: ён непаслухаўся свайго бацькі і ператварыўся ў чарвяка, і гэты чарвяк і ёсць Ібліс (ды скляне яго Алах вялікі!). А быў ён з істот набліжаных і ўшаноўваў Алаху вялікаму, пакуль не падняўся на неба і наблізіўся ён да ўсяміласцівага і стаў часткаю набліжаных. А калі Алах вялікі стварыў Адама, ён загадаў Іблісу упасці перад ім ніцма, але Ібліс адмовіўся, і Алах вялікі прагнаў яго і скляў. І калі Ібліс распладзіўся, пайшлі ад яго шайтаны. Што ж да шасці мужскіх істот, якія былі да яго, то гэта - прававерныя джыны…"

МАЛОХ

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Малох

Малох ( "цар") - нярэдка сустракаемае ў Бібліі імя семітычнага бажаства.

Быўшы намінальным, яно прыкладалася да розных бажаствоў, галоўным чынам - заступнікам горада ці племя, напрыклад у аманіцян (Мільком - "іх цар", 3 Цар. 11, 7) і жыхароў Ціра (Мелькарт - "цар горада").  Грэкі атаясамляюць яго з Кронасам,  рымляне - з Сатурнам.

Малох - бог сямейнага агменю. Уласцівыя  фінікійскай рэлігіі чалавечыя ахвярапрынашэнні  здзяйсняліся ў гонар Малоха менавіта праз спаленне, прычым яму, як вярхоўнаму богу, прыносілася самае дарагое. Самай прыемнай  ахвярай лічыліся дзеці шляхетных прозвішчаў;  асабліва частыя з  іх  былі гекатомбы  у выпадках крайняй небяспекі (напр. пры аблозе Карфагена Агафаклом),  але і ў звычайны час яны былі нярэдкія;  напр. у Бібліі згадваецца пра "правядзенне праз агонь" дзяцей у даліне Гіномскай (геенне),  у гонар Малоха, пры ганебных габрэйскіх царах.  Дзеці клаліся на выцягнутыя рукі  ідала, які меў твар цяля, унізе гарэла вогнішча; крыкі заглушаліся скокамі  і гукамі рытуальнай музыкі.

Жаночы дадатак Малоха - Мельхет - таксама ўшаноўвалася чалавечымі ахвярамі. Згадвана ў асіра-вавілонскай міфалогіі Адрамелех,  бог Сефарваіма,  меў той жа характар.

Пры напісанні гэтага артыкула выкарыстоўваўся матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Ефрона (1890-1907).

Крыніца -

«http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%85»

Падрыхтавала Галіна Арцёменка