ФРАКІЙЦЫ

Фракійскі пелтаст (пяхотнік)

Фракійцы (інш.- грэч.Θρᾳκός; лат. Thraci) - індаеўрапейскае племя, якое жыла ў Фракіі і на прылеглых да яе землях (у наш час - Балгарыя, Румынія, Малдавія, Паўночна-усходняя Грэцыя, еўрапейская і паўночна-заходняя частка азіяцкай Турцыі, усходняя Сербія і частка Македоніі). Яны казалі на фракійскай мове, якую большасць аўтараў адносіць да індаеўрапейскіх.

Паходжанне

Паходжанне фракійцаў невядома. Сведчанні пра іх існаванне ў перадгістарычныя  часы засноўваюцца на археалагічных знаходках. Мяркуюць, што фракійскія плямёны адбыліся ад змешвання інда-еўрапейскіх прышэльцаў са спрадвечнымі народамі на Балканах, пачынаючы  з IV-III-га  тысячагоддзі да н. э.

Першыя згадванні ў літаратуры пра фракійцаў ставяцца да часоў Траянскай вайны ў XIII ст. да н. э. (Гамер, "Іліяда").

Росквіт цывілізацыі

Да V стагоддзя  да нашай эры фракійцы засялялі паўночны ўсход Балкан  і землі, якія прылягаюць з захаду да Чорнага мора. Герадот у 5-ай кнізе назваў іх другімі (пасля індыйцаў) па колькасці ў вядомым свеце, і патэнцыйна самымі магутнымі ў ваенным плане - калі яны спыняць унутраныя звады. У тую эпоху фракійцы былі раз'яднаны на вялікую колькасць варагуючых плямёнаў, пра іх унутраныя войны маляўніча распавёў Ксенафонт у сваім "Анабасісе". Аднак фракійцам атрымоўвалася ствараць на некаторы час нетрывалыя дзяржавы, такія як Адрыскае царства, самае буйнае ў Еўропе V ст. да н. э., і ў рымскі час: Дакія на чале з Бурабістам.

Выміранне фракійцаў і іх мовы

Ў канчатковым рахунку, большасць фракійцаў перанялі грэцкую (у вобласці Фракіі) і рымскую культуру (Мезія, Дакія і г. д.) і ў сутнасці сталі подданымі гэтых дзяржаў. Аднак, невялікія групы фракійцаў існавалі і да перасялення славян на Балканы ў VI-м веку нашай эры, так што тэарэтычна, частка фракійцаў магла стаць славянамі.

Археалогія

На працягу 2000-х гадоў археолагі зрабілі  раскопкі ў цэнтральнай Балгарыі і ахрысцілі гэту мясцовасць як "Алея фракійскіх цароў". 19 жніўня 2005, некаторыя археолагі паведамілі, што ім атрымалася выявіць сталіцу Фракіі непадалёк ад сучаснага горада Карлава, Балгарыя. Мноства гладкіх абломкаў керамікі (кавалкі чарапіцы дахаў і грэцкіх ваз), выяўленых пры раскопках, кажуць пра багацце жыхароў горада. Міністр культуры Балгарыі заявіў пра сваю падтрымку пры правядзенні далейшых раскопак.

Запісы пра фракійцаў

Запісу пра фракійцаў у Іліядзе распавядаюць галоўным чынам пра Геллеспонтэ, і пра племя Кіконы, якое ваявала на боку траянцаў (Іліяда, кніга II). Ад фракійцаў, да іх суседзяў грэкам перайшло мноства міфічных істот, такіх як бог Дыяніс, прынцэса Еўропа і герой Арфей.

У сёмай кнізе сваіх гісторый, Герадот апісвае рыштунак фракійцаў, ваюючых з персамі:

У фракійцаў у паходзе на галовах былі лісіныя шапкі. На целе яны насілі хітоны, а па-над імі - пярэстыя бурнусы. На нагах і каленах у іх былі абмоткі з аленевай шкуры. Узброены яны былі дрожкамі, прашчамі і маленькімі кінжаламі. Пасля перасялення ў Азію гэта племя атрымала імя віфінцаў, а перш, па іх уласных словах, яны зваліся стрымоніямі, бо жылі на Стрымоне. Як кажуць, тэўкры і міаійцы выгналі іх з месцаў рассялення. Начальнікам азіяцкіх фракійцаў быў Бассак, сын Артабана.

У сваёй пятай кнізе, Герадот апісвае звычаі фракійскіх плямёнаў:

У плямёнаў жа, якія жывуць паўночней крэстанееў, існуе вось які звычай. Калі хто-небудзь з племя памірае, тое яго жонкі (а ва ўсіх іх шмат жонак) пачынаюць гарачую спрэчку (пры дбайным удзеле сяброў): якую з іх нябожчык-муж кахаў больш усіх. Вырашыў  спрэчку, мужчыны і жанчыны абсыпаюць жонку-выбранніцу хваламі і найблізкія сваякі заколваюць яе на магіле і затым хаваюць  разам з мужам. Астатнія ж жонкі моцна гаруюць, што выбар упаў не на іх: бо гэта для іх - найвялікая ганьба. Звычаі іншых фракійцаў вось якія: дзяцей сваіх яны прадаюць на чужыну. Цноту дзяўчат яны не захоўваюць, дазваляючы ім уступаць у зносіны з любым мужчынам. Насупраць, пэўнасць замужніх  жанчын строга выконваюць і купляюць сабе жонак у бацькоў за вялікія грошы. Татуяванне на целе лічыцца ў іх прыкметай высакароднасці. У каго яго няма, той не прыналежыць да высакародных. Чалавек, які праводзіць час у бяздзейнасці, карыстаецца ў іх вялікай пашанай. Насупраць, да земляроба яны ставяцца з найвялікай пагардай. Найболей ганаровым  яны лічаць жыццё ваяра і разбойніка. Такія самыя выдатныя іх звычаі. Багоў фракійцы паважаюць толькі трох: Араса, Дыяніса і Артэміду. А іх цары (у адрозненне ад астатняга народа) больш усіх богаў шануюць Гермеса і клянуцца толькі ім. Па іх словах, і самі яны адбыліся ад Гермеса. Пахавальныя абрады багатых фракійцаў вось якія. Цела нябожчыка выстаўляюць на тры дня. Пры гэтым заколваюць ахвярных жывёл усякага роду і пасля пахавальных крыкаў уладкоўваюць трызну. Затым цела спальваюць ці іншым спосабам хаваюць  і, насыпаўшы курган, уладкоўваюць розныя змаганні. Вышэйшыя ўзнагароды прызначаюцца за адзінаборства, гледзячы па важнасці змагання. Гэта пахавальныя звычаі фракійцаў.

Іосіф Флавій сцвярджаў, што родапачынальнікам фракійцаў быў сёмы сын Іафета, Цірас. Ён таксама сцвярджаў, што першапачаткова фракійцы зваліся цірасійцамі, але потым грэкі пераназвалі іх.

Фракійскія плямёны

"     Арміны

"     Бізалты

"     Біціны

"     Кіконы

"     Дакі:

o     Апуліты

o     Карпі

o     Костабокі

o     Сук’і

"     Дзіі

"     Эдоны

"     Геты

"     Меды

"     Мушкі

"     Сатры

"     Фіны

"     Траўсы

"     Трыбаллы

Не цалкам фракійскія плямёны:

"     Агафірсы (Скіфска-фракійскае племя)

"     Дарданы (племя, змяшанае з фракійцаў, ілірыйцаў і магчыма піаніанцаў)

Нашчадкі

Нашчадкамі фракійцаў у Герадота лічацца армяне

Вядомыя фракійцы

Бурабіста - кароль Дакіі, які падпарадкаваў пад сваю ўладу велізарную фракійскую тэрыторыю ад сучаснай Маравіі на захадзе да ракі Буг на ўсходзе, ад Карпат на поўначы, да Дзіанісаполіса (сучасны Балчык) на поўдні.

Дэцэбал - вялікі кароль Дакіі, які перамог у мностве бітваў з рымлянамі, але быў пабіты войскам Траяна.

Арфей - у старажытнагрэцкай міфалогіі спявак, музыка на ліру. Згуляў важную ролю ў рэлігіі Грэцыі і Балгарыі.

Спартак - рымскі гладыятар, які падняў паўстанне на Апенінскім паўвостраве ў 73-71 гадах да нашай эры. Яго войска, якое складалася галоўным чынам з  беглых гладыятараў і рабоў, разбіла некалькі рымскіх легіёнаў у вайне, вядомай як "Трэцяя рабская вайна" ці "Паўстанне Спартака".

Літаратура

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з мушкамі

в. Мушанка >Менская вобласць > Вілейка >Далгінаўскі

в. Мушычы> Гомельская вобласць > Кастрычніцкі > Валасавіцкі

в. Мушына>Магілёўская вобласць > Мсціслаў > Мушынскі

в. Мушыклі> Віцебская вобласць > Браслаў > Відзаўскі

в. Мушыклі> Віцебская вобласць > Браслаў > Опсаўскі

в. Мушкат> Віцебская вобласць > Глыбокае > Азерацкі

Прозвішчы: Мушкетаў, Мушынеўскі, Мушынскі – старажытныя беларускія шляхецкія роды

Геаграфічныя за мяжой, злучаныя з мушкамі

Muskau, г. Мушков или Мужаков - Лузацыя

Мушёэн Mosjøen - Нарвегія

МІФАЛОГІЯ

Галава дракона Мушхуш. Бронза. 7-6 стст. до н. э. Парыж, Луўр

У месапатамскай паэме пра стварэнне свету распавядаецца, што ў спрадвечныя часы, калі яшчэ не было ні землі, ні неба  і ў бясконцым акіяне, які запаўняў увесь Сусвет, не з'явілася яшчэ ніводнага астраўка, паміж багамі адбылася бітва за ўладу. Каб атрымаць перамогу, увасабленне першароднага Хаасу Тыамат (так і прыходзіць на язык – тая маці) стварыла адзінаццаць лютых пачвар: шматгаловых змей, гіганцкіх сабак, крылатых цмокаў, паўлюдзей,  паўскарпіёнаў  і іншых хімер.

Вострыя іх зубы, іх іклы бязлітасныя! Яна ядам, як крывёй, іх цела

насыціла, У Жах цмокаў лютых апранула, Атачыла німбамі, да багоў

прыраўнавала. Калі ў бітву пойдуць, то ўжо  не адступяць! (Пераклад В.Афанасьевай)

Сярод іншых пачвар быў створаны ёю і цмок Мушхуш. Ён маляваўся з доўгай птушынай шыяй, змяіным джалам, з хвастом-змяёй, ільвінымі пярэднімі і птушынымі заднімі лапамі, быў рагаты і пакрыты луской.

Сустракаецца і іншая назва цмока Мушхуша - Сіруш. Пры раскопках старажытнага Вавілона археолагу Роберту Кольдзевею  пашчасціла знайсці велізарныя вароты, выкладзеныя рознакаляровымі кафлямі з малюнкамі і рэальна існых, і міфічных жывёл. Ёсць сярод іх і жахлівыя цмокі. У падставе варот (яны, як высвятлілася, былі прысвечаны багіні Іштар) высечана надпіс: "Сірушамі  я ўпрыгожыў сцены... каб усе людзі глядзелі на іх і дзівіліся".

Паходжанне мушмулы - Кітай, адтуль перавандравала ў Японію, а затым у Еўропу. Яшчэ ў старажытныя часы расліна была прыручана ў Азербайджане. У наш час у шматлікіх паўднёвых рэгіёнах былога СССР (на Ўкраіне, каўказскіх рэспубліках, у Малдове, Сярэдняй Азіі) мушмулу разводзяць як дэкаратыўную  і пладовую  расліну.

ЛЕГЕНДА

Ў адным азербайджанскім паселішчы жыў юнак. Ён пакахаў багатую, але хваравітую дзяўчыну. Ён не мог пасватацца да яе, бо ў яго не было ні авечак, ні годнай адзежы, ды і хадзіў ён босым. Маці юнака не магла глядзець на яго пакуты. Яна вырашыла дапамагчы яму: пайшла  ў сад і жадала ссекчы дрэва мушмулы, каб прадаць яе каштоўную драўніну. Але толькі яна дакранулася да кары дрэва, як пачула стогн: "Не забівай мяне, я табе спатрэблюся". Жанчына не стала секчы дрэва. А па вясне,  ледзь з'явіліся плады, яна сабрала неспелыя  ягады мушмулы і аднесла іх шаўцу, каб ён змог зрабіць з іх рэчыва  для выраба скуры, а потым сшыў боты яе сыну. Са спелых жа пладоў яна сварыла смачную пасцілу. Мушмулы ў іх садзе ў той год было так шмат, што яны сталі прадаваць яе на кірмашы. І неўзабаве сын змог купіць сабе новую адзежу.

Падхарашыўшыся, ён адправіўся да сваёй каханай дзяўчыны, але тая была хворая. Юнак папрасіў слугаў аддаць дзяўчыне сок і пасцілу з мушмулы. Дзяўчына паспытала гасцінца, густ мушмулы ёй спадабаўся, яна папрасіла, каб ёй яшчэ прынеслі такога ласунка. Юнак стаў кожны дзень прыходзіць да каханай і прыносіць ёй мушмулу. Неўзабаве дзяўчына адчула прыліў сіл, ёй ужо не жадалася ляжаць увесь дзень ў пасцелі. Яна стала выходзіць на вуліцу, сустракацца з юнаком.

У сваіх новых адзеннях і высокіх ботах ён быў так прыгожы, што дзяўчына таксама закахалася. Яна сказала бацькам, што згодна выйсці замуж за юнака. І хутка яны згулялі вяселле, на якім  ракой лілося віно з мушмулы.

Падрыхтавала Галіна Арцёменка