Старасвецкая Беларусь
Галерэі
Уваход
Зараз на сайце
Цяпер 478 госцяў анлайнCountries
| 48.7% |  | UNITED STATES |
| 25.7% |  | CHINA |
| 5.5% |  | SERBIA AND MONTENEGRO |
| 5% |  | RUSSIAN FEDERATION |
| 4% |  | NEW ZEALAND |
| 2.8% |  | CANADA |
| 2.6% |  | GERMANY |
| ЛУКАНЫ |
|
Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі
Луканы (луканцы, лат. Lucani) - адно са старажытнаіталійскіх самніцкіх плямёнаў. Да канца V стагоддзя да н. э. рассяліліся ў паўднёвай Італіі, даўшы назва гэтаму рэгіёну - Луканія. У 343 г. да н. э. луканы вялі вайну супраць саюзнага спартанска-таранційскага войска пад начальствам Архідама III, які загінуў у бітве з імі, але ў 334 да н. э. былі пабіты іншым саюзнікам Тарэнта - эпіратамі. 200 луканаў дэзертыравалі да Аляксандра Малоскага і пад яго сцягамі разбілі сваіх супляменнікаў каля Песта. Ледзь пазней войска новага спартанскага цара Клеоніма вымусіла луканаў скласці мір з Тарэнтам і паставіць на чале свайго кіравання адданых Самнію людзей, наўзамен чаго луканы атрымалі Метапонт. У 298 да н. э. луканы змушана перайшлі на бок рымлян, але пасля перамогі ў Трэцяй самніцкай вайне рымляне ў 285 да н. э. скасавалі хаўрусніцкую дамову з імі з-за іх налётаў на шэраг грэцкіх гарадоў, якія прасілі рымскага патранату. У адказ луканы, затрымаўшы рымскіх амбасадараў, выставілі моцнае войска і склалі звяз з кельтамі, этрускамі і умбрамі. Пасля перамогі Пірра пры Гераклее луканы разам з самнітамі і бруціямі далучыліся да яго, але ў 272 да н. э. былі заваяваны рымлянамі і пасля гэтага часта паўставалі (на боку Ганібала ў 216-215 гг. (калі па Палібію яны маглі выставіць 30 тыс. пяхотнікаў і 3 тыс. вершнікаў), у Хаўрусніцкай вайне 90/91-88 гг. да н. э.). Вялікую частку войска луканаў складала мабільная лёгкаўзброеная пяхота, якая звыклася дзейнічаць у гарах і лясах, дзе звычайна ўладкоўвала засаду ці блакаду суперніка ў вузкай даліне, як у вайне з эпіратамі. Па магчымасці войска атачала суперніка, пазбягаючы прамога сутыкнення, і закідвала яго дроцікамі, разграміўшы такім чынам некалькі грэцкіх войскаў. Баявым луканскім штандарам быў бронзавы бык на тронку.
«Баварский географ».
Ёсць так званы Geographus Bavarus, "Баварскі географ". Гэта дакумент на двух лістах, які быў выяўлены ў 1722 годзе ў Баварскай дзяржаўнай бібліятэцы ў Мюнхене. Рукапіс утрымоўвае трактат пра геаметрыю Боэцыя…. …Сам рукапіс ставіцца, па палеаграфічным дадзеным, да IX стагоддзя. Лісты 149 і 150, якія ўтрымоўваюць "Descriptio", каля 850 года былі ўлучаны ў склад больш шырокага рукапісу, які належаў манастыру Райхенау на Бодэнзее. Такім чынам, "Descriptio" дажыла да гэтага часу. Можна нават сказаць дакладней. Як усталяваў Б.Бішофф, палеаграфічны рукапіс выразна датуецца першай паловай сярэдзіны IX ст. і напісаны ў скрыпторыі швабскага манастыра Райхенау. Паўднёванямецкае паходжанне помніка пацвярджаецца і дадзенымі самой крыніцы - характэрным параўнаннем памераў зямлі прусаў з адлегласцю паміж рэкамі Энс і Рэйн. Адносна мэт стварэння гэтай этнагеаграфічнай цыдулкі сумневаў у гісторыкаў практычна няма: яе складальнік меў на ўвазе місіянерскія мэты царквы. Цікавячае нас месца ўяўляе сабою прыпіску ў канцы рукапісу. Яно ўтрымоўвае спіс плямёнаў і народаў, што жылі побач з Нямеччынай. Спіс складзены на лацінскай мове і завецца "Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii", што азначае "Апісанне гарадоў і земляў да поўначы ад Дуная". Падкрэслім: да поўначы ад ДУНАЯ. Гэта каб у далейшым не расцякацца па ўсёй карце Еўропы аж да Волгі. Назовы прыведзены на лацінскай мове і даволі моцна скажоны. Але можна паспрабаваць расшыфраваць хоць бы частку з іх. Вось тэкст: Descriptio ciuitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii. Пераклад І.В.Дз’яканава ўсё па тым жа сайце http://www.vostlit.info: ….. (46) Лукаляне (Lucolane)….. Крыніца: http://pereswet.com/publish/bayern.html
Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з луканамі в. Вялікія Лукі> Менская вобласць > Мар’іна Горка > Пухавіцкі в. Лукашы>Менская вобласць > Менск >Горанскі в. Лукавец > Менская вобласць > Вілейка > Хаценчыцкі в. Лукава>Менская вобласць > Смалявічы >Петровіцкі в. Лукаваа >Менская вобласць > Жодзіна >Петровіцкі в. Лукаўцы> Менская вобласць > Копыль >Шчапіцкі в. Добры Лука>Менская вобласць > Салігорск > Ражанскі в. Лукашэвічы >Менская вобласць > Мядзел >Свірскі в. Лукашына>Менская вобласць > Койданава >Рубілкаўскі в. Лукашкі>Менская вобласць > Старыя Дарогі >Новадарожскі в. Лук'янавічы >Менская вобласць > Мядзел >Мядзелскі
в. Лукі > Магілёўская вобласць > Горкі > Ленінскі в. Лукі >Магілёўская вобласць > Горкі > Хадароўскі в. Лукаць>Магілёўская вобласць > Дрыбін >Першамайскі в. Лука > Магілёўская вобласць > Асіповічы > Дараганоўскі п. Падлука>Магілёўская вобласць > Быхаў > Грудзінаўскі
в. Лука>Віцебская вобласць > Гарадок>Першамайскі в. Лукі >Віцебская вобласць > Віцебск >Летчанскі в. Лукашоўка >Віцебская вобласць > Бешанковічы > Бешанковіцкі
в. Зяленыя Лукі >Гомельская вобласць > Гомель > Урыцкі в. Зяленыя Лукі >Гомельская вобласць > Гомель > Старабеліцкі в. Лукі > Гомельская вобласць > Жлобін > Лукскі п. Лукскі > Гомельская вобласць > Жлобін > Лукскі в. Новыя Лукі > Гомельская вобласць > Жлобін > Лукскі в. Лукьянаўка > Гомельская вобласць > Рагачоў > Дварэцкі в. Лукьянаўка > Гомельская вобласць > Добруш > Жгунскі в. Лукі > Гомельская вобласць > Калінкавічы >Чкалаўскі в. Падлукі > Гомельская вобласць > Калінкавічы >Чкалаўскі в. Лукаўцы>Гомельская вобласць > Ельск >Старавысакоўскі
в. Лукшаны > Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Крэйванцэўскі в. Лукавыя > Гарадзенская вобласць > Астравец >Міхалішкаўскі в. Луканіца > Гарадзенская вобласць > Зэльва > Галынкаўскі в. Лукі>Гарадзенская вобласць > Карэлічы > Лукскі в. Лукашын>Гарадзенская вобласць > Карэлічы > Малюшыцкі в. Лукавіца>Гарадзенская вобласць > Гародня >Гожскі в. Лукашына>Гарадзенская вобласць > Іўе > Іўеўскі
х. Браслаўскі Лука> Віцебская вобласць > Браслаў > Далекоўскі в. Новы Лука> Віцебская вобласць > Браслаў > Далекоўскі х. Лукьянцы> Віцебская вобласць > Браслаў > Друеўскі х. Лук'яны> Віцебская вобласць > Браслаў > Опсаўскі в. Лукшы> Віцебская вобласць > Браслаў > Плюскі х. Лук'яны > Віцебская вобласць > Браслаў > Відзаўскі в. Лукі > Віцебская вобласць > Бешанковічы > Астравенскі в. Лукашаўка > Віцебская вобласць > Бешанковічы > Драздоўскі в. Лукты > Віцебская вобласць > Сенно > Багушэўскі в. Лука > Віцебская вобласць > Сенно > Богданаўскі в. Лук’янава > Віцебская вобласць > Сенно > Богданаўскі п. Лукі>Віцебская вобласць > Талочын > Абалецкі х. Пукі>Віцебская вобласць > Шаркоўшчына > Валожынскі х. Лукашэўшчына > Віцебская вобласць > Міёры > Язненскі в. Лукашава > Віцебская вобласць > Паставы > Навасёлкаўскі
в. Лука > Брэсцкая вобласць > Столін > Глінкаўскі х. Лукае > Брэсцкая вобласць > Столін > Стружскі в. Лукава>Брэсцкая вобласць > Маларыта > Лукоўскі в. Лука> Брэсцкая вобласць > Кобрын > Астраміцкі в. Вялікія Прылукі> Брэсцкая вобласць > Кобрын > Астраміцкі в. Малыя Лукі > Брэсцкая вобласць > Баранавічы >Вялікалукскі в. Вялікія Лукі > Брэсцкая вобласць > Баранавічы >Вялікалукскі в. Новыя Лукі > Брэсцкая вобласць > Баранавічы >Вялікалукскі в. Лукамер> Брэсцкая вобласць > Бяроза > Малецкі
Прозвішчы: Лукаўскі, Лукашэвіч, Лукірскі, Лукомскі, Лукоўскі, Лук'янаў, Лук'яновіч, Лук'янскі – старажытныя беларускія шляхецкія роды. Лукашэнка, Лукашык, Лукаў, Лукаш, Лука Са спісу войска ВКЛ 1528 года: Лука, сакольнiк Наўгародскага пав. 41 Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з луканамі Лука - Мальты Lukkau, г. Лукаў - Германія
Герб Лук
Герб прыналежыў родам: Асановіч, Бажычка, Базычка, Богуш, Галькевіч, Дэшына, Заблоцкі, Камінскі, Касіцкі, Круковіч, Лукашэвіч, Мінчэўскі, Наркевіч, Падзьвінскі, Пржавальскі, Радзевіч, Суднік, Тур, Эйдзятовіч. Герб Лукач
Герб прыналежыў роду Лунеўскі.
МІФАЛОГІЯ Лукамор'е
Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі
Лукамор'е (паэт. стар.), марская лука - марскі заліў, бухта, выгін марскога берага. Сустракаліся і рачныя лукамор'і, напрыклад, Обскае.
Лукамор'е ў славянскай міфалогіі
Паводле славянскай міфалогіі, Лукамор'е - запаведнае месца на ўскраіне сусвету, дзе стаіць сусветнае дрэва - вось свету, па якой можна патрапіць у іншыя светы, бо яе вяршыня ўпіраецца ў нябёсы, а карані дасягаюць апраметнай. Па сусветным дрэве спускаюцца і паднімаюцца богі. У гэтым сэнсе Лукамор'е згадваецца ў зачынах народных замоў і малітваў. Часам Лукамор'ем звалі старажытнае Паўночнае царства, дзе людзі ўпадаюць у зімовую спячку, каб прачнуцца да вяртання вясновага Сонца - такая трактоўка зафіксавана ў даследаваннях Н. М. Карамзіна, А. Н. Афанасьева і А. А. Карынфскага. Б. А. Успенскі і В. Я. Пропп злучаюць Лукамор'е з уяўленнем пра Выспы Блажэнных, апісаных Ефрасінам у «Слове о рахманех и о предивном их житии».
Лукамор'е ў літаратуры
Ў літаратуры шырокую вядомасць набылі першыя радкі паэмы Пушкіна "Руслан і Людміла" "Ў лукамор'я дуб зялёны…". Пушкінскае Лукамор'е каментатары яго тэкстаў лакалізоўвалі на Чорным моры, на Азоўскім і нават у Сібіры. Тэма паўночнага сібірскага Лукамор'я з дзяцінства прыцягвала Леаніда Мартынава. У сталыя гады цікавасць вярнулася нанова ў 1930-хх у сувязі з газетнай працай і чытаннем гістарычных архіваў. У гады вайны тэма Лукамор'я як зборнай выявы Радзімы была раскрыта паэтам у шэрагу вершаў і артыкулу "Лукамор'е" ("Чырвоная газета", 16 верасня 1942 г.). У 1945 годзе выйшла знакавая для паэта складанка вершаў "Лукамор'е" з аднайменным вершам.
Лукамор'е як геаграфічная назва
Каса Лукамор'е - каса зблізку мястэчка гарадскога тыпу Безыменнае Новаазоўскага раёна Данецкай вобласці, размешчана на беразе Азоўскага мора ў 30 км усходней Марыупаля .
Лукамор'е на карце Меркатара 1630 года
Фрагмент карты "Азія" з 5 карт ван Шагена, на якім намалявана Лукамор'е, 1680 г.
У ранніх заходнееўрапейскіх картах (Г. Меркатар, 1546; І. Гондыус, 1606; І. Маса, 1633; Дж. Кантеллі, 1683, Вітзен 1714 г.), "Lucomoria", звычайна, пазначаюць тэрыторыю, якая прылягае да правага (усходняга) берагу Обскай в. па суседству з Абдарай, якая знаходзіцца ніжэй. Як правіла Обская губа малявалася выцягнутай да сярэдняй плыні Обі, адгэтуль традыцыя старажытных картографаў фіксаваць краіну "Lucomoria" у раёне сучаснай Томскай вобласці. Яны, хутчэй за ўсё, абапіраліся на славеснае апісанне ў «Записках о Московии» Жыгімонта Герберштэйна, дзе гаварылася, што Лукамор'е размешчана "ў гарах па той бок Обі", "…а з Лукаморскіх гор выцякае рака Косін… Разам з гэтай ракой бярэ пачатак іншая рака Касіма, і працёкшы праз Лукаморыю, упадае ў вялікую раку Тахнін", у той час як Нікалас Вітзен, які апублікаваў сваю "Carte Novelle de la Tartarie" у XVIII веку, размяшчаў графічным матэрыялам. На яго карце даўжыня Обскага вусця адпавядае рэчаіснасці і таму "Lucomoria" - пазначэнне самога заліва Карскага мора. І хоць у рускай гістарычнай картаграфіі такі тапанім не быў заўважаны, дадзеныя Меркатора-Вітзена дазваляюць разглядаць Лукамор'е як старажытную назву Обскага вусця. Ускосным пацверджаннем таму можа быць той факт, што Мацвей Мехоўскі у сваім Tractatus de duabus Sarmatiis («Трактат о двух Сарматиях»,, 1517 г.) упэўнена атаясамляў полаўцаў з готамі, што не ўзгадняецца з ўсталяванымі ў навуцы ўяўленнямі, але цалкам адказвае прыпалярнай версіі лакалізацыі Лукамор'я. Бо полаўцы ў розных старажытных летапісах называліся "лукаморцамі", а гэта значыць, што вядомая легенда пра іх палярную прарадзіму знаходзіць шанец для свайго тлумачэння.
Гістарычны рэгіён
У якасці рэгіёна Лукамор'е згадваецца ў старажытнарускіх летапісах, як адно з месцаў рассялення полаўцаў. Меркавана Лукамор'е размяшчалася поруч лукавін Азоўскага і Чорнага мораў і нізоўя Дняпра. У гэтым значэнні лукамор'е згадваецца і ў «Слове о полку Игореве». Нататкі
28.Энциклопедия «Слова о полку Игореве» Спасылкі
Крыніца - "http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%8C%D0%B5"
(Г.І.: для большага разумення паглядзем на факты Вялікае Княства Літоўскае ў 15 стагоддзі:
Зямля “Скіфія” ІЯРДАН “О ПРОИСХОЖДЕНИИ И ДЕЯНИЯХ ГЕТОВ” “DE ORIGINE AQTIBUSQUE GETARUM” (урывак) ….Скіфія памежная з зямлёй Германіі аж да таго месца, дзе нараджаецца рака Істр і распасціраецца Мурсіянскае возера; яна [Скіфія] цягнецца да рэк Ціры, Данастра і Вагасолы, а таксама вялікага таго Данапра і да гары Таўра - не той, што ў Азіі, а ўласнай, г. зн. скіфскай, - па ўсёй прылеглай да Мэаціды мясцовасці і за Мэаціду, праз Басфорскія пралівы да Каўказскіх гор і ракі Аракса; затым яна [Скіфія], захіліўшыся ў левы бок, за Каспійскае мора (а гэта апошняе ўзнікае на крайніх межах Азіі, ад паўночна-усходняга акіяна, у выглядзе грыба, спачатку тонкага, потым - найшырокай круглай формы), схіляецца да вобласці гунаў і адыходзіць да албанаў і сераў. Гэта, паўтараю, краіна, а менавіта Скіфія, выцягваючыся ў даўжыню і разгортваючыся ў шырыню, мае з усходу сераў, якія жывуць у самога яе пачатку на беразе Каспійскага мора; з захаду - германцаў і раку Вістулу; з поўначы яна ахопліваецца акіянам, з поўдня - Персіяй, Албаніяй, Іберыяй, Понтам і ніжняй плынню Істра, які завецца таксама Данубіем ад вусця свайго да вытока. З таго свайго боку, якой Скіфія дасягае Панційскага ўзбярэжжа, яна абхоплена даволі вядомымі гарадамі; гэта - Барысфеніда, Ольвія, Каліпаліда, Херсона, Феадосія, Карэон, Мірмікій і Трапезунта, заснаваць якія дазволілі грэкам непакорныя скіфскія плямёны, з тым, каб грэкі падтрымлівалі з імі гандаль. Пасярэдзіне Скіфіі ёсць месца, якое падзяляе Азію і Еўропу адну ад другой; гэта – Рыфейскія горы, якія праліваюць найшырокі Танаіс, які ўпадае ў Мэаціду. Акружнасць гэтага возера роўная 144 тысячам крокаў, прычым яно нідзе не апускаецца глыбей чым на 8 локцяў, У Скіфіі першым з захаду жыве племя гепідаў, акружанае вялікімі і хвалебнымі рэкамі; на поўначы і паўночным захадзе [па яго вобласці] працякае Цізія; з поўдня ж [гэту вобласць] адсякае сам вялікі Данубій, а з усходу Флютаўзій; імклівы і поўны віроў, ён, раз'юшваючыся, коціцца ў воды Істра. Паміж гэтымі рэкамі ляжыць Дакія, якую, накшталт кароны, агароджваюць скалістыя Альпы. У левага іх схілу, які спускаецца да поўначы, пачынаючы ад месца нараджэння ракі Вістулы, на бязмерных прасторах размясцілася шматлюднае племя венетаў. Хоць іх найменні зараз змяняюцца адпаведна розным родам і мясцовасцям, усё ж пераважна яны завуцца склавенамі і антамі. Склавены жывуць ад горада Навіетуна і возера, названага Мурсіанскім, да Данастра, і на поўнач - да Вісклы; замест гарадоў у іх балота і лясы. Анты ж - наймоцныя з абодвух [плямёнаў] - распаўсюджваюцца ад Данастра да Данапра, там, дзе Панційскае мора ўтворыць ізлучыну; гэтыя рэкі выдалены адна ад другой на адлегласць шматлікіх пераходаў. На ўзбярэжжы акіяна, там, дзе праз тры гарлавіны паглынаюцца воды ракі Вістулы, жывуць відзіварыі, якія сабраліся з розных плямёнаў; за імі бераг акіяна трымаюць эсты, цалкам мірны народ. Да поўдня суседзіць з імі наймоцнае племя акацыраў, не ведаючае злакаў, але якое харчуецца ад скаціны і палявання. Далей за імі цягнуцца над Панційскім морам месца рассялення булгар, якіх вельмі ўславілі няшчасці, [якія здзейсніліся] па грахах нашым. А там і гуны, як пладавіты параснік з усіх найдужэйшых плямёнаў, закішэлі, напалам разгалінаваўшыеся лютасцю да народаў. Бо адны з іх клічуцца альцыягірамі, другія - савірамі, па месцы іх селішчаў падзелены: альцыягіры - каля Херсону, куды Прагны купец увозіць багацці Азіі; улетку яны блукаюць па стэпах, раскідваючы свае становішчы ў залежнасці ад таго, куды прыцягне іх корм для скаціны; узімку ж пераходзяць да Панційскага мора. Хунугуры жа вядомыя тым, што ад іх ідзе гандаль скуркамі грызуноў, іх застрашыла адвага гэтых шматлікіх мужоў. Мы чыталі, што першае рассяленне готаў было ў Скіфскай зямлі, каля Мэаційскага балота; другое -ў Мізіі, Фракіі і Дакіі, трэцяе - на Панційскім моры, ізноў у Скіфіі; аднак мы нідзе не выявілі запісаў тых іх баек, у якіх гаворыцца, што яны былі звернутыя ў рабства ў Брытаніі ці на нейкіх з выспаў, а затым вызвалены кімсьці коштам аднаго каня. Але, вядома, калі хто-небудзь сказаў бы, што яны з'явіліся на нашай зямлі інакш, чым мы пра гэта распавялі, то ён апынецца ў некаторай супярэчнасці з намі; бо мы больш дакладныя прачытанаму, чым старэчым байкам…..
…..Данапр нараджаецца вялікім балотам, струменячыся як бы з матчынага чэрава. Адгэтуль і да сярэдзіны ён прэсны і прыдатны для пітва і спараджае рыб добрага густу, пазбаўленых костак, але меўшых толькі храсткі ў складзе свайго цела . Аднак, набліжаючыся да Понту, ён прымае ў сябе невялікі струмень па мянушцы Экзамфей, да таго горкі, што - хоць ён [Данапр] суднаходны на даўжыню цэлых 40 дзён шляху - ён так змяняецца дзякуючы [прытоку] гэтых малых вод, што ўпадае ў мора паміж грэцкімі гарадамі Каліпідамі і Гіпанісам ужо заражаны і сам на сябе непадобны. Каля яго [Данапра] вусцяў, супраць іх, ёсць выспа па імі Ахілаў, а паміж імі ляжыць вялічэзная зямля, якая пазарастала лясамі і страшная балотамі .)
Лука
У гэты дзень у гонар святога Лукi абавязковай стравай былi пiражкi з цыбуляй. "Хто есць цыбулю, таго Бог пазбавiць ад вечных пакут". Цыбуля — сапраўднае сховiшча карысных рэчываў i вiтамiнаў, цудоўны лекавы сродак ад разнастайных хваробаў.
Калi пакласцi ў пакоi хворага некалькi абабраных цыбулiн, то праз некалькi гадзiн яны, быццам губка, возьмуць на сябе шкодныя мiкробы, што паспрыяе больш хуткаму заканчэнню хваробы. Цыбулю, перацёртую з соллю, прыкладалi да бародавак i нарываў. Цыбуляй, перацёртай з алеем, нацiралi скуру галавы, каб валасы добра раслi i былi блiскучымi. Менавiта цыбуляй выратоўвалi хатнюю жывёлу — кароў i коней — ад яшчуру. Паўсюдна лiчылася, што вязанкi цыбулi, якiя падвешвалi ў хаце, засцерагаюць яе ад нячыстай сiлы i ведзьмакоў. Аксана Катовiч, Янка Крук
5 траўня - Дзень Лукі
На Луку высаджваюць цыбулю на градкі. Гола, гола, а цыбулька ў капусту ёсць. Хто есць цыбулю, пазбаўлены будзе ад вечных пакут. Цыбуля ды лазня ўсім кіруюць. Цыбуля ад сямі хваробаў. Цыбуля сем хвароб лечыць, а часнык сем хвароб даймае.
Уначы замарозіць, так сорак ранішнікаў яшчэ на хлеб упадзе, сорак ранішніх маразоў на ўсё лета, пакуль хлеб у поле стаіць. Цёплы травень вясну рыхтуе (пачынае).
Хрэн ды рэдзька, цыбуля ды капуста хвацкага не дапусцяць. Лічылася, што ў гэты дзень цяжарныя ведзьмы слалі на росную траву белае палатно і вадзілі карагоды. Калі незнарок на тую паляну зайдзеш, закруцяць цябе ведзьмы, зайграюць, палотнамі спаўюць - і пакінуць на зямлі ляжаць.
Але калі ў бабы не было дзіцяці, яна ішла да лясной паляны, над якой паднімўся цёплы вясновы пар. Выглядала ведзьмаў, распраналася і ўставала неўзаметку ў гэты карагод. А потым адрывала ад утаптанага палатна лапік, прыходзіла дахаты, абціралася лапікам і хутка цяжарала. Старажытныя славяне ў гэты дзень адзначалі свята Рожаніц. Народжанага ў гэты дзень старыя людзі асабліва папярэджвалі адсякаць ад сябе ўсякі цяжар да чар: дарма ў адзіноце ў лесе не блукаць, а душой і сэрцам аддавацца зямным клопатам, рупіцца аб сваіх блізкіх.
Сапраўды, у гэты дзень у лясных гушчарах, на палянах, на раннім світанку запасяцца згусткі сізавата-ружовага туману - з зямлі паднімаецца цёплы вясновы пар. Туман на лясных палянах, паднімаючыся, і праўда нагадвае нейкія істоты, якія ходзяць па крузе. А калі малады параснік на шляху да святла ускапае паўзгніўшыя астаткі леташніх раслін, усе гніласныя выпарэнні з паверхні глебы вырываюцца вонкі, і калі незнарок патрапіць у такі туман, то дурманны пах на самай справе можа на нейкі час пазбавіць чалавека прытомнасці. Асцерагаючыся бяды, старыя людзі казалі: "Гэта ведзьмы свае карагоды водзяць, бяздзетных баб у лес завабліваюць. У гэтую пару ведзьмы - яны цяжкія ходзяць. Глядзіш, і саўганулі бабе сваё нарадзіўшаеся дзіця - і знікла тады праведнае жыццё."
У вусновых каляндарах - вясновы цыбулеў дзень. Займіцеся, бабанькі, пасадкай або хоць бы перабярыце цыбулю перад вынасам на грады. Сеянец і цыбулю на пяро, у капусту маладая крапіва - першая зеляніна да стала.
Прымаўка кажа: "Лук - татарка, як снег сышоў, і ён прыйшоў". Размова ідзе аб тым, што к гэтаму часу і зімняя цыбуля падрасла, можна рыхтаваць зялёныя салаты.
СВЯТАЯ ЛУКЕР’Я.
26 траўня - Лукер'я Камарніца. З'яўляюцца камары разам з цёплым ветрам, па паданні камары перад восенню выносяцца вятрамі ў цёплыя моры і вясною ізноў прыносяцца назад. Пачынаецца збор лекавай травы. З'явіліся камары - пара сеяць жыта. Шмат камароў - да добрага аўса. Камароў няма - аўса і травы не будзе. Шмат камароў - рыхтуй паўкошыкі. Шмат мошак - рыхтуй кошыкі. Камары раяцца - да Bёдpа.
Паўкошык - вырабленая з дранкі, луба або бяросты ёмістасць, прызначаная для паклажы, збору ягад, соку, збожжа. Выраблялі паўкошыкі розных памераў. Маленькія паўкошыкі з бяросты ўручаліся малым дзецям. З імі па ягады пайсці адно задавальненне. Кош - гэта гнутая каробка, абечак з донцам з дранкі, лубка, бяросты. Кош прызначаўся толькі для збору лясных дарункаў. Ён мог звацца яшчэ і ягадніцай,грыбоўніцай.
Колькі розных цудоўных слоў пакінулі нам продкі. Ласкавы народны назоў рэчаў, якія служылі ў побыце, былі выдатнымі падарункамі дзецям, дзяўчынам, жонкам, назовы якіх таксама захавалася і ў народным каляндары. Нямала прыказак і прымавак, звязаных з кашом і паўкошыкам, захавана ў народнай памяці і па сёняшні дeнь. Дваром жыць - не кош шыць. . Бруха не кош, пад лаўку не саўганеш. Пасеяў з кош, так і вырасла крышку. Сваё дабро хоць у печ, хоць у карзіну.
Імя камарніцы,той, якую не пужае пара камарыная, укусы камароў,- Лукер'я. У народзе яе ласкава празвалі Лушкай, Лукошніцай. Куды ні паглядзі,- яна ўсё з кашом. І на ворнай паласе, і ў ракі, і ў лясным гушчары. Сама майстрыца ладзіць кашы. Яны ў яе, як адзначаюць старыя, самыя што ні на ёсць шчаслівыя. Справа гэта, вядома, не баб'я - ладзіць паўкошыкі ды кашы, кроме Лушкі. Пара камарыная для іншых бывае прыкрай. Камар супакою не дае - увечары са двара гоніць. Пастуху клопату прыбывае.
Камарыныя хмары заганяюць скаціну ў гушчар, у ваду. Так што на Лукер'ю прыходзіліся дні, калі скаціну выганялі пасвіцца ні свет ні зара. Адзначана, што ў народжанай у гэты дзень характар - пад стаць камарынаму. Бывае, так словам укусіць, доўга потым яшчэ памятаецца. І назойлівая бывае. Але, аднак, калі ёй у рукі дзела далося, ды хоць тыя ж кашы ладзіць, то яна ўся сыходзіць у свой занятак. Карпатлівая і старанная, вока ў яе - дакладнае, а душа падказвае - як трывалую прыгажосць стварыць. Колькі клопатаў камары ні прыносяць - наракаць на іх сяляне лічылі справай нядобрай. Калі камар нежывы, тады травень сухі. Пыл цягнецца за сахой. Зямля чакае дожджыка. Калі збожжа ў такую сухую зямлю ляжа, то хутка зняможацца, выпетрае. Тады які тамака ўраджай! "
Камар хоць і крывасмок, а ўсё ж веснік добрай травы. З'явіліся камары - чакай цеплыні і дажджу. З Лукер'і - камарніцы (26 траўня) чакай масавага з'яўлення камароў. Лічаць, што ў гэты дзень прылятаюць камары. Горача і вільготна. Увечары з хаты не выйсці: машкара, камарэча... Ну, "за камаром не з сякерай, за мухай не з абухом"! Сяўба збожжавых, пасадка бульбы, папраўка пашкоджаных пры разліве мастоў і перапраў, праца ў садзе - няма калі гуляць. Цяжка быдлу з нязвычкі. Абараняюцца коні, хвастаюць хвастамі і раптам прымуцца катацца па зямлі. Гатова ў мужыка слоўца: "І камар каня зваліць". Заходні вецер пад нізкімі аблокамі - пара сеяць ярыцу Крылатыя мурашкі здаліся - сей авёс
Шмат камароў - рыхтуй па ягады корабы, шмат мошак - рыхтуй па грыбы кашы. Шмат камароў - быць добраму аўсу, мала камароў - аўса і травы не будзе. З'явіліся камары - пара сеяць жыта. 3/16 ЧЭРВЕНЯ - ЛУКА (ЛУК’ЯН) ВЕТРАГОН.
У вечар пад Мітрафана "гукаюць" вецер і просяць яго праліць дажджы прасвядныя, своечасовыя: "Ты падзьмі-ка цяплом цёплым, ты пралі-ка, вецер-ветразь, на жыта-маці, на яравіну-яравую, на поле, на лугі дажджы жыватворныя, да пары, ды да часу". У гэты дзень, калі жадаеш рыць студню, то перакулі на зямлю патэльню і па сырасці яе пазнаеш, ці ёсць вада блізка. Вецер паўднёвы - ураджай яравых, паўночна-заходні - да сырогага лета, усходні - да хвароб (прыгоніць заразныя хваробы).
Дождж ідзе ўвесь дзень - шмат грыбоў. Калі здарыцца навальніца ўборка сена дрэнная. На Лук'яна, у пярэдадне Мітрафана (17 чэрвеня), не кладзіся спаць рана, а прыглядайся, адкуль вецер дзьме. Малі вецер пад Мітрафана".
16 чэрвеня- Лук'ян ветранік Вецер з поўдня паднімецца – яравое за рост прымецца. Вецер паўночны - да сырога надвор'я і к хваробам. Вецер - Дух Божы - кажуць у народзе. Дыханне Гасподне ў летні час дабратворна, і дзякуючы яму нашы продкі судзілі аб змене надвор'я. "Трэба вартаваць час, з уборкай не схібіць" - каралі старыя і ўслухоўваліся ў далёкія грымоты.
Аб Лук'яне так казалі:"Ён вецер разумее". Чаму вецер у ваканіцу стукаецца, ці добрыя весткі прынёс, адкуль прыляцеў - усё Лук'ян ведае. Лук'ян як і вецер моцны, не баіцца выступіць супраць нячыстай сілы, будзь яе хоць цэлае полчышча.
16 чэрвеня - Лук'ян. У вусновых каляндарах гэты дзень - ветрагон. Паваротная дата земляробчага гадавога круга. "Навальніца - на касьбе чакай сенагнояў".
16 жніўня. Ісаакій і Антон Віхравей. Які Віхравей, такі і кастрычнік. Калі вецер з віхурамі - чакай снежную зіму. Завіхрыць з ўсіх бакоў - будзе злюшчая зіма з тоўстым снегам на хаты. "Які Ісаакій, такі і Мікола Зімовы (19 снежня)". Лук'ян Ветрагон (Увесь дзень) Па вятрах прыкмячаюць сяляне аб ураджаі: Сіверок на Лук'яна - залье жыта па восені дажджамі. Але небяспечны ў гэты дзень вецер з усходу нанаснымі хваробамі. Ад гаспадара павее ветрам, а ад гаспадыні - дымам.
На Лук'яна ў пярэдадне Мітрафана рыбакі не кладуцца спаць рана, а глядзяць адкуль вецер дзьме: цягне вецер з поўдня - яравому кліну добры рост; дзьме вецер з гнілога кута (паўночны захад) - чакай непагадзі. Яны прыкмячалі паўднёвы - і рыба актыўна корміцца, а значыць і добра дзяўбе. Паўночна-заходні - рыба млявая, трэба паспрабаваць падабраць добрую прыкормку і прынаду, здольную вымусіць неактыўную рыбу клеваць.
Такое ж дзеянне на рыбу аказваў і ўсходні вецер. Да гэтага сцвярджэння старых рыбаловаў трэба ставіцца з вызначанай доляй сумневу і скептыцызму. Бо для кожнага пэўнага вадаёма і яго насельнікаў існуюць свае адмысловыя паводзіны рачных насельнікаў на мясцовую ружу вятроў. Якое, часам цалкам процілеглае дадзенаму сцвярджэнню. Халодны вецер, нярэдка прадвеснік магчымага граду.
16 чэрвеня - дзень святога Лукіана. Святы пакутнік Лукіан, вучань і паплечнік апостала Паўла, вёў жыццё сціплае, богабаязнае і непатрабавальнае. За пропаведзь хрысціянства Лукіана абезгаловілі на тэрыторыі цяперашняй Бельгіі, тады паганскай. Ледзь галава святога пакацілася з плахі, як з нябёсаў раздаўся голас, заклікаўшый яго душу ў райскую мясціну, а сам ён устаў з зямлі, узяў галаву ў рукі і пайшоў да таго месца, якое загадзя абраў сабе для пахавання.
Лук'ян Ветрагон - народнае свята, лічылася днём ветра На Луку больш усяго баяліся паўночна-усходняга ветра, які быццам бы прыносіць з сабой бесперапынныя дажджы, шкодныя пры наліванні жыта. 16 чэрвеня. Лука-ветранік. Паўднёвы вецер на Луку абяцае добры ўраджай ярыны, а паўночны і паўночна-заходні -- да сырога лета. Жабы выпаўзаюць на дарожку, жабы квакаюць крыкліва -- да дажджу. Лета сухое і гарачае -- зіма маласнежная і марозная.
Імяніны ў Гаўрыіла (з іўрыту - "крэпасць Божая, муж Божы"), Зміцера (з грэцкага - "прыналежны багіні Дземетры"), Паўла (лацінскае - "маленькі"). ВЕЦЕР
У вызначаны час года, сяляне вызначалі надвор'е па кірунку ветра. Так, напрыклад, 16 чэрвеня, у дзень Св. Лук'яна-ветрагона ва сяляне назіраюць плынь вятроў. Калі 16 жніўня, у дзень Св. Антона-віхравея, "будзе вецер з поўдня і з'явяцца віхура, то чакаюць зімою вялікіх снягоў. Адчайныя людзі выходзяць на перакрыжаванні дапытваць віхуру аб зіме. Для гэтага яны загадзя запасяцца нажом і пеўнем. Выходзячы на перакрыжаванне, яны вартуюць віхуру.
Ледзь ён з'явіцца, адважны ўтыкае ў самую віхуру нож і ў той жа час трымае за галаву пеўня. Пасля гэтага дапытваецца віхуру. Людзі, якія выпрабавалі гэта на самай справе, запэўніваюць, што віхура ім казаў усю праўду". Паданне аб тым, што вецер можа прадказваць будучыню, вядома і ангельцам, якія ходзяць дапытваць вецер на Halowe"en ."На Астаф’я [3 кастрычніка] прыкмячай вецер: паўночны - да сцюжы; паўднёвы - да цеплыні; заходні - да макрэчы, усходні - да вёдра. На Яўлампія [23 кастрычніка] рогі месяца пакажуць на той бок, адкуль быць вятрам" .
Паводле народнага павер'я, ведзьмакі і ведзьмы насылаюць хваробы і псуту па ветры. "Вось ідзеш па дарозе, ідзеш калі, ... калі віхура вось закруцілася, відаў, кружыцца колам гэта вось, кажуць: ox! - да надвор'я тамака, да таго. У гэта, у гэтае кола пападаць - прама адхіляйся, адыходзь нават і рот заўсёды затыкай, гэта, рот трымай зачыніўшы, не разяўляй рот, не раскрывай. Гэтая самая дрэнная справа - у гэтую віхуру, калі хто патрапіць, гэта ўжо чалавек хворым будзе, так, будзе хварэць і галава, усё будзе хварэць..." .
Па ветры жа можна наслаць і любжу:.."(Выдзі на ганак і прачытай па-ветру). Стану, раб Божый, благославясь, пайду перакрэсцясь з хаты дзвярамі, з варот варатама, у чыста поле заворыма. Памалюсь і пакарусь. Дванаццаць братоў, буйныя ветры, выміце з мяне раба Божага леготу і сухоту і красату з белая цела, з рацівага сэрца, з вачэй ясных, з ста суставаў, з гарачай крыві, з чорнай печані, з красна лёкка. Вазьміце і не патрабіце, небам зачыніце, зямлёй заткніце і панясіце праз чыстыя палі, глыбокія азёры і знайдзіце рабу Божую і пакладзіце ў бела цела, у раціва сэрцэ, ясныя вочы, сто суставаў, гарачую кроў, чорную печань, красна лёкка, каб яна без мяне не магла ні жыць, ні быць, ні гадзіны часаваць, не хвіліны абмінуць, сном не заснуць, едой ні заесь. Як шчука без вады, яшчур без зямлі не можа жыць, так бы яна не магла без мяне не жыць, не быць".
Сам вецер (асабліва віхура) у народных павер'ях нярэдка ўяўляецца нячыстай сілай. "Вецер, віхура, асабліва ўвесну, паднімаецца з такой сілай, што зрывае ўсё па шляху, нават дахі будынкаў: свіранаў, хат і г. д. Дахаў шмат з саломы. Гэты вецер завецца "вецер-дахаўнік". Вераць, што ў гэтай віхуры пераносіцца нячыстая сіла з месца на месца; таму ўсё хрысцяцца падчас віхуры, а нячыстага ў ім клічуць яшчэ "дзядуля бязрукі"; "дзядуля бязрукі пайшоў, кажуць, ламаць дахі".
"Здараецца часам, што на вуліцы паднімаецца віхура і кружыць пыл слупом шрубападобна, больш і больш паднімаючыся дагары. У гэтай віхуры ўсё трапіўшае: папера, трава, узвіваецца, паднімаюцца дагары; па народным павер'і, гэта скокі чарцей з ведзьмамі, і для таго, каб спыніць гэта, трэба, быццам бы, у гэты слуп павойнага пылу кінуць нож з малітваю. Калі кінуты нож патрапіць у цэнтр, сярэдзіну, і ўторкнецца ў зямлю, то ён будзе скрываўлены, што служыць знакам таго, што ведзьма або вядзьмак параненыя".
"Слуп пылу, віхура, уздымаўшыйся па дарозе, вырабляецца д'яблам. Ён пачынае круціцца і тым уздымае пыл. Калі ў такі слуп беглы міма кіне нож, то ён апынецца ў крыві. Але гэты досвед вельмі небяспечны: паранены чорт можа жорстка адпомсціць. Калі нахіліцца і зірнуць паміж нагамі на такі слуп, можна ўбачыць д'ябла. Некаторыя думаюць, што ў падобных слупах пылу знаходзяцца "праклятыя" мужчына і жанчына. Калі крыкнуць: "Вызы, вызы!" - віхура зробіцца злей, а калі закрычаць: "Натаўку часныку ды ў с...ку заб'ю", - то віхура цалкам узбеленіцца і можа нарабіць бед: кінуцца на хату і сарваць дах, зламаць дрэва або абарваць з яго лісце і г. д."
Вецер-вятрыска
Вецер лічылі “дыханнем зямлі”. Разбуральную сілу ветру, выкліканага дзеяннямі д’ябальскіх сіл, супрацьпастаўлялі спрыяльнаму, “добраму” ветрыку, які ўзнікае ад дыхання анёлаў. Нашы продкі верылі ў тое, што моцны вецер — гэта душы грэшнікаў, якія ўвесь час “носяцца” над зямлёй, не знаходзячы сабе спакою і прытулку. Лічылася, што вецер становіцца моцным, ураганным, калі недалёка нехта паміраў ненатуральнай смерцю.
На Беларусі было распаўсюджана павер’е: калі раптам падзьмуў халодны, пранізлівы вецер, значыць недзе патануў чалавек. Калі ў дзень ушанавання продкаў узнімаўся моцны вецер, казалі, што гэта плачуць душы памерлых. Часам вецер параўноўвалі з чалавекам, які валодае сварлівым характарам. Месцам “жыхарства” ветру лічыліся глухія, далёкія ад чалавека мясціны — дзесьці на краі свету.
* Для таго каб папярэдзіць узнікненне моцнага ўраганнага ветру, у сялянскім асяроддзі існаваў шэраг забарон: нельга казаць дрэнныя словы ў адрас ветру і зямлі; біць зямлю палкай; руйнаваць мурашнікі; ткаць на Спаса-Макавея; дзьмуць на полымя ўвечары на Раство; матаць ніткі на заходзе сонца.
* Каб вецер быў “паслухмяным”, яго неабходна было “задобрыць”, звяртацца да яго з ласкавымі словамі і ахвяраваць яму падарункі: хлеб, муку, крупы, рэшткі святочнага абеду і г.д. Напрыклад, млынар кідаў з ганка млына муку і прасіў вецер дапамагчы яму змалоць зерне.
* Да ветру звярталіся за дапамогай у час бед і няшчасцяў, у час пажараў. Часам у славянскіх казках вецер дапамагаў адшукаць людзей, якія згубіліся, вывесці на правільны шлях з гушчару ці цёмнага лесу.
* У моры людзі маліліся святому Мікалаю, кідалі ў мора кавалкі хлеба і прасілі аб “падарожным” ветры. * Паўсюдна было распаўсюджана павер’е, што калдуны і знахары могуць наслаць з ветрам хваробы, няшчасці, і, наадварот, адаслаць непрыемнасці, хваробы, даслаць каханаму вестку, “прысушыць” і “адсушыць” чые-небудзь пачуцці.
* Лічылася, што густы венік, уваткнуты пад дахам хаты, драўляныя крыжыкі на пабудовах, снапах, невялікая колькасць асвечанай солі, кінутай у бок моцнага ветру, захаваюць гаспадарку селяніна.
Падрыхтавала Галіна Арцёменка |
