Уявіце  сабе:   да   нашага   часу захавалася    некалькі    фотаздымкаў     Кастуся     Каліноўскага!

Упершыню адзін з фотапартрэтаў Каліноўскага быў змешчаны ў кнізе «Успаміны 1857—1865 гадоў», выдадзенай у Вільні ў 1913 годзе Якубам Гейштарам — былым кіраўніком белага Жонду ў Беларусі і Літве. Гісторыя гэтай фатаграфіі даволі Цікавая. Па меркаваннях ГенадзяКісялёва, якія ён выказаў у кнізе «3думай пра Беларусь», К. Каліноўскі фатаграфаваўся ў Вільні ў 1862 г. Сам арыгінал фатаграфіі фармату візіткі ўяўляе сабой нагрудны партрэт К. Каліноўскага.

Можна меркаваць, што краязнавец Людвіг Чарняўскі звярнуўся дасястры Кастуся Каліноўскага Казімічамарка. Як быццам, здымкі зроблены ў адзін час. Г. Кісялёў піша ў сваёй кнізе, што арыгінал першага варыянта фатаграфіі не захаваўся. Але ў Дзяржаўным музеі БССР у скрыні № 8 пад інвентарным нумарам 1382 знаходзіцца копія гэтай фатаграфіі, напалях якой зроблен надпіс лацінкай на беларускай мове «Кастусь Каліноўскі». На музейнай картцы звесткі, што рэпрадукцыя ўзята з фондаў Музея Войска Польскага ў Варшаве. Ці сапраўды там знаходзіцца арыгінал, ці толькі копія рэпрадукцыі з кнігі Я. Гейштара і адкуль узяўся надпіс, яшчэ належыць высветліць.

У пасляваеняыя гады пашырылася публікацыя рэпрадукцый з трэцяга вядомага на сённяшні дзень фотацыйнага руху ў Беларусі і Літве. Выдатны пясняр, ён займаўся гэтай справай прафесійна, многа зрабіў для папулярызацыі твораў Станіслава Манюшкі. Акрамя гэтага займаўся і фатаграфіяй. А. Банальдзі стане потым паплечнікам К. Каліноўскага ў падрыхтоўцы паўстання на Беларусі, сумесна з ім увойдзе ўсклад Літоўскага правінцыяльнага камітэта па кіраўніцтву паўстаннем.

У студзені 1863 года ў А. Банальдзі пазагаду генерал-губернатара У. Назімава быў зроблены вобыск. У пачатку лютага А. Банальдзі як замежны падданы быў высланы ўладамі. Так што здымак К. Каліноўскага мог быць зроблены непазней лютага 1863 года. Літоўскі камітэт прызначыў яго сваім прадстаўніком у Парыжы. А. Банальдзі павёз з сабой за мяжу вялікую суму грошай на набыццё зброі. У 1871 годзе А. Банальдзі —капітан арміі камунараў, змагаецца падкамандай свайго былога вучня В. Урублеўскага — праслаўленага        генерала 1985 года, на старонцы 71-й змешчаны адзін і той жа фотаздымак узброенага паўстанца з ружжом і дзвюма пістолямі за поясам, з патранташам, перакінутым цераз плячо. Пад абодвума здымкамі надпіс: «Кастусь Каліноўскі». Чаму такі надпіс трапіў пад фотапартрэт чалавека, абрысы твару якога зусім не нагадваюць Каліноўскага? Пакуль гэта нам невядома. Але сам гэты фотаздымак    уяўляецца    цікавым.

Паўстанец фатаграфаваўся не ў лесе, а ў майстэрні вялікага горада. Гэта дакладна прачытваецца па той стандартнай бутафорыі тагачасных фотамайстэрань, якая змешчана на заднім плане здымка. А гата значыць, што ў фатографа ўмайстэрні зараней была прыгатавана зброя і адзенне паўстанца. Туды маглі Другі варыянт партрэтаК. Каліноўскага, які захоўваеццаў Вільнюскімгісторыкаэтнаграфічным музеі.ры

Багушэвіч, а таксама да сваякоў, прынамсі, Марыі Плаўскай, за аказаннем дапамогі аб перасылцы ўспамінаў пра Кастуся. Сястра і выслала яго фатаграфію. Аб гэтым мы можам меркаваць па лісце ад 7лютага 1905 года, які захаваўся ўпапцы з дакументамі Людвіга Чарняўскага. Казіміра Багушэвіч дзеліцца ўспамінамі пра Кастуся, а таксама паведамляе, што бачыла недзеі другую фатаграфію, «здаецца, большага фармату і лепшую». Што гэта за фатаграфія, мы пакуль неведаем. У гісторыка-этнаграфічным музеі ў Вільнюсе захоўваецца другі варыянт нагруднай фатаграфіі Каліноўскага, якая з'яўляецца першаасновай для цяперашніх рэпрадукцый. Да 1946 года фотаздымак гэты знаходзіўся ў Беларускім музеі ў Вільні. Яго адшукаў напярэдадні першай сусветнай вайны апантаны збіральнік беларускіх гістарычных, археалагічных і этнаграфічных рэчаў Іван Лучкевіч. На падставе яго калекцыі і быў створаны ў1921 годзе ў Вільні Беларускі музей, які насіў яго імя. Пры ліквідацыі музея ў 1946 годзе найбольш каштоўныя экспанаты былі перададзеныў гісторыкаэтнаграфічны музей Літоўскай ССР у Вільнюсе. Магчыма, гэта і ёсць той варыянт, аб якім пісала сястра. ён адрозніваецца ад першага варыянта тым, што мы бачым больш сталага Кастуся Каліноўскага. Здзіўляе тое, што вопратка як на першым, так і на другім здымку тоесная. Белая кашуля, шырокі чорны гальштук, расхрыстаны шэры   лапсардак,   а   можа,    нават, здымка К. Каліноўскага. Арыгіналыгэтага партрэта, па даных Г. Кісялёва, знаходзяцца ў Музеі Войска Польскага ў Варшаве і ў Гістарычным архіве ў Вільнюсе. Гэта адзіны партрэт К. Каліноўскага на поўны рост. Здымак зроблен паплечнікам Каліноўскага па Літоўскаму камітэту Ахілесам Банальдзі — італьянцампа паходжанню, народжаным у Іспаніі, які атрымаў адукацыю ў Швейцарыі.

Усебакова развітая асоба з шырокай еўрапейскай адукацыяй, А. Банальдзі выкладаў у Дваранскім інстытуце ў Пецярбурзе, дзе і сустрэўся з В. Урублеўскім і іншымі прадстаўнікамі рэвалю Парыжскай камуны. Ад ран, атрыманых у баях за «сусветную рэспубліку працоўных», А. Банальдзі памірае. Такая незвычайная і гераічная біяграфія аўтара аднаго з фотаздымкаў К. Каліноўскага.

Акрамя трох дакладна ўстаноўленых фотаздымкаў К. Каліноўскага, у польскім, літоўскім і беларускім друку пашырыліся рэпрадукцыі, якія памылкова прыпісваюцца К. Каліноўскаму. Так, у кнізе А. Смірнова «Кастусь Каліноўскі», выдадзенай у 1959 годзе, на старонцы 64-й і ў кнізе М. I. Іоські «К. Маркс, Ф. Энгельс и революцнонная      Белоруссия»,      выдання.

Партрэт К. Каліноўскага, зроблены ў Вільні ў 1862 г.хадзіць давераныя людзі і фатаграфавацца перад адыходам у паўстанцкіатрад. Пра адну з такіх фотамайстэрань Мінска, якая належала Антону Прушынскаму, мы ведаем з нарыса «Пра што расказалі здымкі» ў кнізе Генадзя Кісялёва «Героі і музы». Пры арышце мінскага фатографа Антона Прушынскага, у якога некалі здымаліся Дунін Марцінкевіч і група рэвалюцыйнай моладзі, знайшлі забароненыя для нашэння царскімі ўладамі знакамітыя чамаркі, якія з часоў венгерскага паўстання 1848 года служылі своеасаблівым сімвалам прыналежнасці да рэвалюцыйна-патрыятычнага руху, крэсла для фатаграфавання з прымацаванымі на версе польскім арлом і літоўска беларускай «Пагоняй».

Існуе і другі фотаздымак невядомай асобы, якая стаіць у поўнырост у даволі шляхетным адзенні. Гэты фотаздымак таксама памылкова прыпісваецца К. Каліноўскаму. Трэба адзначыць, што сама постаць і рысы твару на гэтым здымку набліжаюцца да славеснага партрэта Каліноўскага, які зрабілі царскія жандары, калі аб'явілі пошук К. Каліноўскага па ўсім краі. Як бачым, з фотаздымкамі К. Каліноўскага пакуль не ўсё высветлена да канца. На жаль, гісторыкі рэвалюцыйнага руху на Беларусі, беларускай літаратуры, а таксама музейныя супрацоўнікі да гэтага часу не маюць усіх дакладных фотакопій партрэта К. Каліноўскага і нават не ведаюць дакладна месцазнаходжання яго арыгіналаў.

Анатоль ДАРОЖСКІ. Фотарэпрадукцыі аўтара.